....
Το Σαρακατσιάνικο βιβλίο
..
.
του Θεόδωρου Γιαννακού
.
Οι Σαρακατσιαναίοι ήταν άνθρωποι σχεδόν αγράμματοι. Τα αγόρια μάθαιναν «νια κλίτσα γράμματα» στο δασκαλοκάλυβο ή τους τα μάθαινε κάποιος μεγαλύτερος κοντά στο κοπάδι. Τα κορίτσια ήταν εντελώς αναλφάβητα. Αυτός πιθανόν να είναι και ένας από τους λόγους που δεν άφησαν γραπτά μνημεία για τον πολιτισμό τους. Άλλωστε, κανένας από τους παλιότερους δεν θα πίστευε ότι αυτός ο τρόπος ζωής κάποτε θα τελείωνε.
Ευτυχώς για τον πολιτισμό των Σαρακατσιαναίων βρέθηκαν άνθρωποι - μη Σαρακατσιαναίοι - που ενδιαφέρθηκαν γι’ αυτόν την ώρα που ήταν στην ακμή του. Το έργο, που μας άφησαν, είναι πολύ σημαντικό. Η Αγγελική Χατζημιχάλη, ο Κάρστεν Χεγκ, Ο Κάμπελ, ο Γιώργος Καββαδίας, ο Ευάγγελος Τζιάτζιος, ο Μενέλαος Λουντέμης, ο Άρης Πουλιανός, ο Πάτρικ Λη Φέρμορ, o Σκαφιδάς και ο Γεωργακάς, είναι μερικοί απ’ αυτούς τους συγγραφείς.
Με το πέρασμα του χρόνου οι Σαρακατσιαναίοι κρέμασαν την κλίτσα τους και αστικοποιήθηκαν. Τα παιδιά τους έμαθαν γράμματα και τέχνες. Κάποιοι απ’ αυτούς, που έμαθαν γράμματα, ένιωσαν την εσωτερική ανάγκη ή το χρέος να κάτσουν να γράψουν για τη φύτρα τους. Θέλησαν με τον τρόπο αυτό ν’ αφήσουν παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές την προσωπική τους μαρτυρία, το προσωπικό τους βίωμα· αυτό που έζησαν κι αυτό που αγάπησαν στη στάνη. Έτσι, λοιπόν, έχουμε τον Σαρακατσιάνο συγγραφέα και το Σαρακατσιάνικο βιβλίο. Το Σαρακατσιάνικο βιβλίο είναι γραμμένο με μεράκι, με ευαισθησία και με μεγάλο αίσθημα ευθύνης. Είναι μια κατάθεση ψυχής.
Υπάρχει σήμερα μια πλούσια Σαρακατσιάνικη βιβλιογραφία και στο μέλλον θα γίνει ακόμη πλουσιότερη. Ο Γιάννης Μποτός, ο Ευριπίδης Μακρής, ο Γιώργος Αγραφιώτης, ο Δημήτρης Γαρούφας, ο Νίκος Κατσαρός, ο Γιώργος Φυτιλής, Ο Θόδωρος Γιαννιώτης, ο Γιώργος Καψάλης, ο Θωμάς Καλοδήμος, ο Γιώργος Τσουμάνης, ο Διονύσης Μαυρόγιαννης, ο Ε. Κίτσης, η Μαρία Πολυμεροπούλου-Τζιβελέκη, ο Βασίλης Γούλας και ο γράφων (ζητώ συγγνώμη αν ξεχνάω κάποιον), έγραψαν και γράφουν για το σινάφι μας.
Ασφαλώς και δεν πρέπει να ξεχνάμε τις σπουδαίες εκδοτικές προσπάθειες της Ομοσπονδίας μας, του Λαογραφικού Μουσείου των Σαρακατσάνων στις Σέρρες και βέβαια, της Αδελφότητας των Ηπειρωτών Σαρακατσαναίων Αθήνας.
Έχουν δημοσιευτεί κατά καιρούς και κάποιες ποιητικές συλλογές, νομίζω, αλλά δεν θυμάμαι τα ονόματα των δημιουργών κι ας μου το συγχωρήσουν.
Θέλω να επισημάνω, επίσης, ότι υπάρχουν Σαρακατσιάνοι συγγραφείς σαν το Γιώργο Φυτιλή ή σαν το Γιώργο Καψάλη, για παράδειγμα, που υπηρετούν και την παράδοσή μας, αλλά υπηρετούν και τη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία. Αξίζει να προσέξουμε το έργο τους, γιατί είναι πράγματι ενδιαφέρον.
Βέβαια, υπάρχουν κι άλλοι Σαρακατσιαναίοι που έχουν γράψει βιβλία με επιστημονικό ενδιαφέρον κυρίως. Αυτό όμως δεν ενδιαφέρει το παρόν άρθρο. Θα ήταν, όμως, παράλειψή μου αν δεν έκανα αναφορά (εξ αιτίας του εθνικού του περιεχομένου) στο θαυμάσιο βιβλίο για τους άταφους στρατιώτες μας στην Αλβανία του Σαρακατσιάνου τέως Αντιπροέδρου της Βουλής Γιώργου Σούρλα.
Στόχος του κάθε συγγραφέα είναι το έργο του να γίνει γνωστό στο ευρύτερο κοινό. Αυτή είναι η ικανοποίησή του· είναι ακόμη μεγαλύτερη, αν το έργο του βρει ανταπόκριση κι αποδοχή. Το οικονομικό όφελος δεν το αφορίζουμε, αλλά νομίζω ότι κανένας Σαρακατσιάνος συγγραφέας δεν το έχει στο μυαλό του. Άλλωστε με ένα, δύο ή τρία βιβλία που θα γράψει κάποιος και με ένα τόσο μικρό αναγνωστικό κοινό (Οι Σαρακατσιαναίοι είναι λίγοι και σαν Έλληνες δε διαβάζουν ιδιαίτερα) πώς μπορούμε να μιλάμε για κέρδος.
Μια σημαντική δυσκολία που αντιμετωπίζει, σήμερα, ο Σαρακατσιάνος συγγραφέας είναι πώς θα κάνει γνωστό το έργο του στο κοινό στο οποίο απευθύνεται και πώς το έργο του θα φτάσει σ’ αυτό. Το κοινό μπορεί να είναι μικρό αλλά υπάρχει.
Αν πραγματικά θέλουμε να στηρίξουμε το βιβλίο μας και κατά συνέπεια την ίδια την παράδοσή μας, οφείλουμε να βρούμε τους τρόπους για να το κάνουμε. Εδώ, βέβαια, τον κύριο ρόλο πρέπει να παίξουν η Ομοσπονδία μας και οι Σύλλογοί μας. Η Ομοσπονδία, για παράδειγμα, μπορεί να οργανώνει εκθέσεις Σαρακατσιάνικου βιβλίου. Ο χώρος των ανταμωμάτων είναι η καλύτερη περίπτωση για έκθεση βιβλίου και ιδιαίτερα ο χώρος του κορυφαίου ανταμώματός μας στο Περτούλι. Στη Θεσσαλονίκη (έδρα της Ομοσπονδίας μας) και σε άλλες πόλεις γίνονται κάθε χρόνο εκθέσεις βιβλίου. Γιατί να μην υπάρχει εκεί κι ένα Σαρακατσιάνικο περίπτερο. Οφείλουμε να επισημάνουμε ότι η Ομοσπονδία μας έδειξε όλη την καλή της διάθεση να βοηθήσει το βιβλίο μας με τις εκδόσεις της. Αυτή η προσπάθεια έχει ατονήσει και πρέπει να συνεχιστεί.
Οι Σύλλογοί μας μπορούν να βοηθήσουν αποφασιστικά. Σε κάθε Σύλλογο υπάρχουν πέντε-δέκα άνθρωποι που το ψάχνουν το βιβλίο και δεν μπορούν να το βρουν. Θα μπορούσε ο κάθε Σύλλογος με δική του πρωτοβουλία να παίρνει από τον κάθε συγγραφέα δέκα-δεκαπέντε βιβλία τουλάχιστον και να τα διαθέτει σ’ αυτούς που θέλουν να τα διαβάσουν. Αν θέλετε, δικαιούται ο κάθε Σύλλογος να παίρνει και ένα μέρος από τις πωλήσεις. Δεν πρέπει να ξεχνάμε, επίσης, ότι το βιβλίο είναι το καλύτερο δώρο για τα παιδιά των Συλλόγων μας. Μπορεί το κάθε παιδί μας να φτιάξει τη βιβλιοθήκη του μέσα από το Σύλλογο. Μία άλλη βοήθεια που μπορούν να προσφέρουν οι Σύλλογοι είναι να παρουσιάζουν τα βιβλία στο κοινό της πόλης τους. Είναι κάτι που απαιτεί κόπο, αλλά παράλληλα προβάλλει και το Σύλλογο.
Ένα πολύ παρήγορο σημάδι είναι ότι κάποιοι Σύλλογοι άρχισαν να εκδίδουν τα βιβλία διαφόρων συγγραφέων. Εδώ αξίζει να αναφέρουμε :
- την Αδελφότητα Σαρακατσαναίων Ηπείρου που μετέφρασε στα ελληνικά τη μελέτη του Χεγκ για τους Σαρακατσάνους,
- το Σύλλογο Σαρακατσαναίων Κιλκίς που εξέδωσε τη « Σαρακατσιάνικη Λαλιά » και τα « Φέγινα πουλιά » του Θόδωρου Γιαννακού
- το Σύλλογο Σαρακατσαναίων Ημαθίας που εξέδωσε το βιβλίο « Τα Σαρακατσιάνικα τσελιγκάτα του Βερμίου και η ζωή στις στάνες τους » του Νίκου Κατσαρού.
Είναι μια αξιέπαινη πράγματι πρωτοβουλία που μόνο καλό μπορεί να φέρει, και μακάρι να βρει και άλλους μιμητές.
Γνωρίζω το μεράκι των πολύ λίγων ρομαντικών που ασχολούνται με τους Συλλόγους, τον κόπο και τον ιδρώτα που χύνουν για το Σύλλογο, καθώς και την ευαισθησία που τους διακρίνει. Πιστεύω όμως ότι όλοι όσοι ασχολούμαστε με τον πολιτισμό μας πρέπει να προσπαθήσουμε να τον σηκώσουμε λίγο παραπάνω. Το βιβλίο το σαρακατσιάνικο προβάλλει επάξια τον πολιτισμό μας κι αξίζει να το προσέξουμε και να το αγκαλιάσουμε.