portraita


Λάθη και ανακρίβειες στα δημοτικά τραγούδια

2ο Περτούλι - 1981 - (Αρχείο Θωμά Σπανού)

  του Αθανασίου Γαλατά

Πολλές φορές παρατηρούνται λάθη και ανακρίβειες στα Δημοτικά μας τραγούδια. Οι λόγοι και οι αιτίες αυτών των λαθών οφείλονται σε ποικίλους παράγοντες.


1. Παρανοήσεις των επομένων γεννεών από τη γραφή του δημοτικού τραγουδιού.


  Είναι πολύ γνωστό το Κατσαντωνέικο δημοτικό τραγουδισμένο από τον περίφημο Παπασιδέρη:


«Σα πας πουλί μου στο Μωριά σα πας στην Άγια Λαύρα
 χαιρέτα μας τη κλεφτουριά κι αυτόν τον Κατσαντώνη
πέστου να κάτσει φρόνιμα κι όλο ταπεινωμένα.
 Δεν είν’ ο περσινός καιρός ο περσινός χειμώνας
φέτος μας ήρθε ένας κακός αγάς ένας κακός αράπης
 πιάνει τσακίζει κόκαλα, κρεμάει τα παλληκάρια…»

  Αναρωτιέται κανείς τι σχέση έχει με την Άγια Λαύρα ο προεπαναστατικός Κατσαντώνης.

  Το τραγούδι πρωτογράφτηκε:

«Σα πας πουλί μου στο Μωριά σα πας στην Άγια Μαύρα…»

Άγια Μαύρα είναι το όνομα της Λευκάδας.(Ομώνυμο είναι και το κάστρο που φύλαγε την είσοδο της από τη στεριά - διασώζεται και σήμερα). Το 1807 έγινε η περίφημη σύναξη των κλεφταρματωλών της Λευκάδας με την αιγίδα του Καποδίστρια και του Έλληνα αξιωματικού του Ρωσικού στρατού Γ. Παπαδόπουλου. Η συνθήκη του Τίλσιτ μόλις είχε παραχωρήσει τα Επτάνησα από τη Γαλλική κυριαρχία στη Ρωσική και ο Τσάρος ήθελε για την ασφάλειά τους ένα αντιπερισπασμό στην απέναντι Στερεά Ελλάδα. Τότε ο περίφημος Δερβέναγας του Αλή, Γιουσούφ Αράπης έκανε επιδρομές για να ανακόψει το δρόμο των κλεφτών από και προς τη Λευκάδα και τρομοκρατούσε την ύπαιθρο.

  Οι νεότεροι μη κατανοώντας το «Άγια Μαύρα» το μετέτρεψαν σε «Άγια Λαύρα» που ήταν πλέον περίφημο στο Πανελλήνιο μετά την εξέγερση του 1821. Ας σημειωθεί πάντως ότι σε παλαιότερη εκτέλεση του τραγουδιού σε γραμμόφωνο υπάρχει το σωστό «Άγια Μαύρα».


  Άλλο ένα τέτοιο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το νεώτερο (στα τέλη του 19ουαιώνα).

«Δώδεκα χρόνια στο στρατό στη Λάρ’σα και στο Δομοκό
στρώνω την κουβερτούλα μου καημό που έχει η καρδούλα μου…»

  Από Σαρακατσαναίους της Μακεδονίας άκουσα να τραγουδιέται:

«Δώδεκα χρόνια στο στρατό στη Λάρ’σα και στο Δήμαρχο…»

  Το τραγούδι αυτό γράφτηκε σίγουρα μετά το 1878 οπότε και προσαρτήθηκε η Θεσσαλία, πλην της επαρχίας της Ελασσόνος, στην Ελλάδα. Ο Δομοκός ήταν στρατιωτικό κέντρο πριν το πόλεμο του ‘97 σα μεγάλη συνοριακή πόλη(Όπως τώρα για παράδειγμα η Ορεστιάδα).Είχε πολλά στρατόπεδα και η θητεία πολλών γινόταν στο Δομοκό. Μετά βέβαια έτσι ήταν και  η Λάρισα. Για τους απλούς όμως Σαρακατσαναίους της Μακεδονίας το «Δομοκός» διορθώθηκε σε «Δήμαρχος» γιατί φαινόταν παράταιρο!


1οΠερτούλι - 1980 - (Αρχείο Θωμά Σπανού)



2. Η παρανόηση γίνεται απο τον καταγραφέα του Δημοτικού τραγουδιού


  ΟΕυάγγελος Τζάτζιος φοιτητής ων κατέγραφε το 1920 Σαρακατσανέικα τραγούδια στο όρος Βίτσι. Σ’ ένα από τα τραγούδια των Βαλκανικών πολέμων έχει:

«Να ήμουν πουλί να πέταγα, να πήγαινα να ψάλλω…»

  Στις υποσημειώσεις προτείνει τη γραφή του «ψήλου» σαν άλλη μορφή του «ψάλλω».

  Έχω ακούσει από γέροντες να τραγουδούν αυτό το τραγούδι που ήταν πάνω από είκοσι ετών όταν ο Τζάτζιος έκανε την καταγραφή. Όλοι ανεξεραίτως το τραγούδησαν:

«Να ήμουν πουλί να πέταγα, τ’ αψήλου τον αγέρα…»
ή  «Να ήμουν πουλί να πέταγα, να πήγαινα τ’ αψήλου…».

  Απορώ πως έθεσε αντί του σωστού «τ’ αψήλου» το «ψάλλω» που προφανώς το είπε κάποιος με κάποια καλυβογράμματα που έκανε επίδειξη γνώσεων.

  Ένα άλλο τραγούδι της συλλογής λέγει:

«Εγώ δεν είμαι κυνηγός να κυνηγώ τα λάφια
 εγώ ‘μαι ένας σαντίκλαρος στον κάμπο φυτεμένος
 έχω κλωνάρια σταυρωτά και ασημένια φύλλα...»

  Οι Σαρακατσαναίοι αντίκλαρο (σαν αρσενικό αντίκλαρος) αποκαλούσαν το μεγάλο δέντρο που είναι μόνο του και δεσπόζει στην περιοχή.

  Συνήθως τέτοιο συναντιέται στους κάμπους (εγώ είμαι όλο τ’ αντίκλαρο στο Λαρ’σινό τον κάμπο τραγουδά ο Κ. Νάκας).

  Η σωστή γραφή ήταν :

«Εγώ ‘μαι ένας αντίκλαρος στο κάμπο φυτρωμένος…»
αντί του λάθους:
«Εγώ ‘μαι ένας σαντίκλαρος στο κάμπο φυτρωμένος…».

  Η ηχητική παρανόηση του καταγραφέα δημιούργησε μια «καινούργια» λέξη.

  Και το κακό δε σταματά εδώ. Στη πολύ αξιόλογη εργασία «Η λαλιά των Σαρακατσαναίων» του Γεώργιου Φυτιλή, εκδόσεις Λυχνία, καταγράφεται σα λέξη. Θεωρείται άγνωστο φυτό ή δένδρο από τον Τζάτζιο οπότε επιχειρείται ερμηνεία με τραγικά αποτελέσματα!(επιστρατεύεται και το σανταλόξυλο των Ινδιών!).




1οΠερτούλι - 1980 - (Αρχείο Θωμά Σπανού)


3. Η παρανόηση γίνεται απο τον ανώνυμο ποιητή του Δημοτικού τραγουδιού


Φυσικά δεν θα αναφερθούμε στις υπερβολές:


«Μετριούνται οι Τούρκοι τρεις βολές και λείπουν τρεις χιλιάδες,
 μετριούνται τα κλεφτόπουλα και λείπουν τρεις λεβέντες…»

  Αυτά είναι σχήματα λόγου συνήθη στα δημώδη. Σ’ ένα από τα τραγούδια που γράφτηκαν για τους Βαλκανικούς πολέμους(τραγουδήθηκε από τον Κώστα Κόνιαρη) έχουμε:

«Για ιδές το πυροβολικό πως πάει αράδα-αράδα
Μπροστά πααίν’ ο λοχαγός και πίσω τα κανόνια
Διατάζ’ ο πυροβολητής για στήστε τα κανόνια…»

  Οι Σαρακατσαναίοι της Μακεδονίας που τραγούδησαν με υπέροχο τρόπο τα γεμάτα δόξα και τιμή για τα Ελληνικά όπλα αυτά τα χρόνια, θεώρησαν τον πυροβολητή το σημαντικότερο πρόσωπο, ο ιθύνων νους. Δεν καταλάβαιναν ότι ο πυροβολητής είναι ένας απλός φαντάρος που εκτελεί διαταγές των αξιωματικών για την έναρξη του πυρός.



3οΠερτούλι - 1982 - (Αρχείο Θωμά Σπανού)


4. Λάθη εσκεμμένα που οφείλονται στη λαική φαντασία


Είναι γνωστό το τραγούδι:

«Αντώνη μου τι σκέφτεσαι κα είσαι συλλογισμένος
 Τι να σας πω μωρέ παιδιά τι να σας μολογήσω
εψές μου  ήρθαν τα γράμματα από τον γέρο Δήμα.
Απόξω λέει το απόγραμμα και μέσα λέει το γράμμα:
 Μου πήραν τη γυναίκα μου, το μοναχό παιδί μου…»

  Οι περισσότεροι ερευνητές θεωρούν ότι το τραγούδι αυτό είναι πέρα για πέρα αποκύημα της λαiκής φαντασίας.

  Η πλειοψηφία των κλεφτών ήταν άγαμοι και πέθαναν σε ηλικία κάτω των σαράντα ετών.  Αντίθετα οι αρματωλοί δημιούργησαν τα λεγόμενα «τζάκια». Όλοι τους είχαν οικογένεια και κληρονομούσαν το αρματωλίκι στα παιδιά τους (Στουρνάρας,Μπουκοβάλας,Κοντογιάννης κ.α.).

Δεν είναι τυχαία η αίγλη που συγκεντρώνει η προεπαναστατική μορφή του Κατσαντώνη. Ήταν ο μόνος μεγάλος κλέφτης που δε θέλησε να γίνει αρματωλός γιατί το αρματωλός σήμαινε προσκύνημα στον πασά και αποδοχή της Οθωμανικής κυριαρχίας. Ο Κατσαντώνης δεν το δέχτηκε ποτέ αυτό, ακόμα και όταν ήταν άρρωστος και αιχμάλωτος του Αλή το αρνήθηκε και προτίμησε μαρτυρικό θάνατο. Αυτό τον ξεχώρισε από όλους τους γενναίους και αντρειωμένους των βουνών. Γι’ αυτό και όλη η Πίνδος είναι γεμάτη από «Πέρασμα του Κατσαντώνη», «Σπηλιά του Κατσαντώνη», «Λημέρι του Κατσαντώνη». Και πολλά χωριά ερίζουν για τον τόπο γέννησής του. Θεωρείται, διότι δεν υπάρχει καμία άλλη μαρτυρία, ότι ο πρωτοκλέφτης πέθανε ανύπαντρος όπως η πλειοψηφία των κλεφτών και το όλο τραγούδι οφείλεται στη λατρεία της λαiκής μούσας.


1οΠερτούλι - 1980 - (Αρχείο Θωμά Σπανού)