portraita

Σαρακατσάνικη Βιβλιοθήκη
 ΄΄Ο Γάμος της Στάνης΄΄ - Κώστας Κρυστάλλης


«… ἐκ τῆς φυλῆς τῶν Σαρακατσαναίων, οἵτινες σκηνῖται ὄντες,
διέρχονται μετὰ τῶν ποιμνίων καὶ τῶν οἰκογενειῶν αὐτῶν, τὸν μὲν χειμῶνα εἰς τὰς πεδιάδας, τὸ δὲ θέρος εἰς τὰς κορυφὰς τῶν ὀρέων μας»
της Κωνσταντίνας Λιάπη και του Σπύρου Κούτρα

Ο « Γάμος της Στάνης» δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Εβδομάς» στις 15-09-1890. Το αντιγράψαμε και σας το παρουσιάζουμε ακριβώς όπως κυκλοφόρησε ως ειδική έκδοση για την εφημερίδα «Το Βήμα» το 2009. Παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον μιας και θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια καταγραφή της «Χαράς» των Σαρακατσάνων της Ηπείρου σε εποχές που ελάχιστοι κατέγραφαν με τέτοια λεπτομέρεια. Αναφέρεται στην «Χαρά» του γιού του Τσέλιγκα Ακρίβου, Φώτη και της κόρης του Καψάλη, Μόρφω. 

     πιστρέφοντες κ κυνηγεσίου π τ δάση τν σπραγγέλων ες ωάννινα δι Λυκοτριχίου, κατηρχόμεθα τν φάραγγα τς Μονς ταύτης νύκτα, διότι εχομεν κινήσει μν περ τν μεσημβρίαν, πολογίζοντες ν φθάσωμεν, ν νέσει δοιποροντες, κατ τν δύσιν το λίου ες ωάννινα, λλ’ π βροχς ραγδαίας κα αφνιδίας, κ τν συνήθως κείνων μεταμεσημβρινν τν τελευταίων μερν το θέρους, καταληφθέντες περ τν Βρύσιν το Πασ, μποδίσθημεν κε κίνητοι, μέχρι τς σπέρας. νξ σέληνος μ ορανν κεκαλυμμένον δ κα κε π νέφη, ρχισε ν ξαπλοται σκοτεινοτάτη, δ φάραγξ, ν κατηρχόμεθα δι’ τραπο νομαλωτάτης κα πολλαχο π τν ρευμάτων παρεσυρμένης, το βαθυτάτη κα κατάκρημνος. βαίνομεν κατεσπευσμένως κα σιωπηλοί, κατεχόμενοι π πανικο. λλ’ αφνης μακρυνς χος φλογέρας, πέχυσεν ρεμίαν τιν ες τν μελαγχολοσαν ψυχήν μας. χος ρχετο π τν κορυφήν, πολ ψηλ το δ τόσον γλυκς κα μαλακτικός, στε μς φάνη, τι φων οράνια κατήρχετο, να μς παραμυθήσς οδε ποος βοσκς νεθυμήθη τότε τν θάνατον Κατσαντώνην κα θέλησε δι το τραγουδιο του ν μνημονεύσ τ περάνθρωπα νδραγαθήματά του.
Κι γέρας, δένδρα κα νερ μένουνε, λησμονινται, κατ τν ποιητήν,
Κα στέκουν γι’ κουρμένονται γι τν παληό τους φίλο
Λες κι πιανε παράπονο τ νειόνυμφη τν πλάση,
Π’ κούει τ μνημόσυνο το φοβερο το κλέφτη.




    Τ τραγοδι παυσε κα ο γλυκες τς φλογέρας χοι σβέσθησαν ες τν αθέρα, ς στέρες διάττοντες. τε δέ, λησμονημένοι κα μες κ το σματος, φέρομεν τ βλέμμα πέριξ μν, εδομεν τι ερισκόμεθα ες φοβερν σκότος. νξ εχεν πέλθει πλέον. Κα μως εχομεν ν διατρέξωμεν ες τ σκότος ατς δρόμον μις περίπου ρας κόμη, μέχρι το Λυκοτριχίου. ρεμία φυγαδεύθη πάλιν κ το στήθους μας, π τ μαστίγιον το φόβου, στις λονν πετείνετο. Αφνης δέ, ς ν μ ρκει ες μς τοτο μόνον, λλεπάλληλλοι βαρες πυροβολισμο π τ βάθος τς φάραγγος κουσθέντες, μς πάγωσαν π πλέον τ αμα.
     —Κλέφταις, σκυλιά! δυνήθη μόλις ες ξ μν ν ποτονθορίσ.
     Κα μείναμεν λοι ες τν τόπον, φωνοι πλέον, τρέμοντες κ το φόβου. Δν το διόλου ξιόμεμπτος περ ληστν φόβος μν. π τν παλαιοτέρων χρόνων τ μέρη κενα σαν κρησφύγετα ληστν. Σήμερον δέ, τε τοσαύτην λευθερίαν κα θρασύτητα νέλαβεν ληστεία ν πείρ, φόβος εναι κα λίγον ξω τν ωαννίνων ν ξέλθη τις, φο κα κεθεν κα κ μέσης πολλάκις γορς τόλμησαν ο ληστα ν ρπάσωσιν αχμαλώτους. Δν δυνάμεθα δ ν καθυσηχάσωμεν κα τος σκύλους μας, οτινες κούσαντες τος πυροβολισμούς, ρμησαν ν σπεύσωσι πρς τ κάτω, λλ παρημποδίζοντο καταναγκαστικς φ’ μν. ναγκάσθημεν δ ν φιμώσωμεν κα τ στόματα ατν, να μ γαυγίζωσιν κ τς στεναχωρίας των. Μετά τινα σιγήν, φάνη ες μέ, τι κουον πήχησιν σμάτων, ν τ βάθει τς φάραγγος.
     —Σο κάμουν τ’ ατιά, μο επέ τις.
     —χι, κούω κι γώ, επεν λλος, μι βοή!, μ θναι τ νερ το λαγκαδιο.
     —γ λέω, μπρόσθεσεν δειλότερος, πς θ’ μπλεξαν ο κλέφταις μ καμμι    π α γ ά ν α κα θάστησαν ντουφέκι. Κι πειδ ατο χουν χούϊ ν φωνάζουν, στν πόλεμο, τας φωναίς τους μς τας φέρνει τ βάθος το λαγκαδιο σν βοή

     —ν ταν πόλεμος, τν διέκοψα γώ, θ’ κούγαμε κι λλη παταριά. μείναμεν οτως ν σιγ πί τινα ραν κε, οδν πλέον κούοντες π στιγμς ες στιγμν τν πήχησιν, περ ς εχον επει.
     —Πμε παρακάτου, δερφέ, ν δομε τί γίνεται, γιατ δν κούσαμε κι λλη παταριά; πανέλαβον. Τινς δίσταζον ν προχωρήσωμεν, λλ’ π τέλους ναγκάσθησαν ν ποκύψωσιν ες τν πόφασιν τς πλειοψηφίας.
     —γ λέω ν’ λλάξωμε δρόμο, επε τις τν δισταζόντων, μ βρομε κ’ να μπελι.
     χι επον γώ, τ διο τ μονοπάτι ν πμε. Κα ξεκίνησα κολουθούμενος π’ ατν. Εχον δίκαιον ν δειλισι τόσον ο σύντροφοί μου. Διότι γεννηθέντες ν ωαννίνοις κα τος περιχώροις ατν, δν γνώριζον π θυελλώδεις κα σκοτεινς νύκτας τν ρέων, νύκτας καθ’ ς τυγχάνει ν διέρχηταί τις βράχους ποκρήμνους κα νευ το παραμικρο χνους δρόμου. Τοιαύτας νύκτας εχον δει πολλς γ ν τς φάραγγας τς Πίνδου, φ’ ς γεννήθην, στε κα ν τι δν μην ντελς συνειθισμένος ες ατάς, εχον μως περισσότερον π’ ατος θάρρος. Δι τοτο προχώρουν πεντήκοντα σχεδν βήματα πρ ατν. Οτως φθασα ταχύτερον πί  τινος ψώματος, φ’ ο λίγος πλέον κατήφορος μς πελείπετο. κεθεν πεκαλύφθη πρ μο, ν τ βυθ τς φάραγγος κοιλάς. Τ δ θέαμα το τόσον εκπληκτικόν, σον κα εχάριστον. Διότι εδον ν τς κρας τς κοιλάδος λης πυρς λαμπούσας κα κουσα καθαρς πλέον χους σμάτων, ες ος προσετίθεντο δ κα κε διακεκομμέναι βραχνα λακα μανδροσκύλων, οτινες μο δήλωσαν, τι ερισκόμεθα πλησίον στάνης. ληθς δ’ επεν, νευ τν σκύλων θελέ τις κλάβ τ θέαμα ς πανήγυριν τν δαιμόνων το λαγκαδιο, ἐὰν πίστευεν ες τς δεισιδαιμονίας το Λαο. Στραφες τότε πρς τος πλησιάζοντας συντρόφους του, κάγχασα:
     —Δ σς λεγα ’γ δν εναι κλέφταις; Δν κοτε καθαρά, καθαρ τ τραγούδια; δέστε κα τας φωτιαίς, κοστε κα τ μανδρόσκυλα.
     —Μώρ ’δ πέσαμε σ στάνη, επε τις.
     —Μο φαίνεται ποναι στάνη τ’ κρίβου, επον γώ. ν εναι ατός, καλ θ τ περάσουμε κι’ δ ν κάτσουμε πόψε.
     —Γι’ ς πμε, επεν λλος. κρίβος εναι τσέλιγγας, ρχηγς στάνης, φατρίας δηλαδ ποιμενικς κ τς φυλς τν Σαρακατσαναίων, οτινες σκηνται ντες, διέρχονται μετ τν ποιμνίων κα τν οκογενειν ατν τν μν χειμνα ες τς πεδιάδας, τ δ θέρος ες τς κορυφς τν ρέων μας. ν πείρ μεταξ λλων κούεται κα στάνη το κρίβου, κλέγοντος πάντοτε πρς παραχείμασιν τς πεδιάδας τς Πρεβέζης κα δι τ θέρος βουνν τν ωαννίνων. ννοεται, τι μα φθάσαμε ες τς καλύβας τς στάνης μς πεδέχθησαν πρτοι-πρτοι ο σκύλοι, χι τόσον φιλοφρόνως βεβαίως, ν δν ρχοντο ες περάσπισίν μας π τ παιδι τς στάνης. Οτοι μς δήγησαν ες τν καλύβην το κρίβου, ν ζητήσαμεν, φο κατ πρτον μάθομεν, τι δική του το στάνη. νταθα μς πεδέχθη φιλοφρονέστατα διος κριβός. τσέλιγγας οτος το ψηλς κα σωματώδης νήρ, θλητικώτατος μ παχείας κνήμας, ροδαλν πρόσωπον κα φωσφορίζοντας ρυθροκυάνους φθαλμούς. Εχε βραχνν κα βαρείαν φωνν κα βάδισμα περήφανον, το δ πάνοπλος πάντοτε. Γνώριζε τόσους ντίμους νθρώπους ν τ γορ τν ωαννίνων, μεθ’ ν ερίσκετο ες συναλλαγάς, λλ γνώριζε κα τόσους ληστάς, ος ναγκάζετο ν ποδέχεται κα ν τρέφ. λλ’ νεκα τς μετ τν δευτέρων γνωριμίας του, εδε πολλάκις κα τς ερκτς τν Φρουρίων το λ-πασ, ν ος συχνότατα κλείεται κα θωοται, κατηγορούμενος π λσταποδοχ.




     Α καλύβαι τς στάνης εναι κωνοειδες. Κατασκευάζονται δ ξ’ χύρου, δεδεμένου κατ δέσμας π τν σκελετν ατν, οτινες συνίστανται κ πεπλεγμένων ελυγίστων ξύλων συνδεδεμένων κατακορύφως πί τινος στο, στις πήγνυται ντς τς καλύβης κατ τ κέντρον ατς. Μι δ κα μόνη στεν θύρα χρησιμεύει κα ς εσοδος κα ς παράθυρον κα ς καπνοδόχη. κε γενννται, κε νατρέφονται κα κε ποθνήσκουν ο ποιμένες οτοι. ταν κατασκευάζωνται α καλύβαι, χαιρετίζονται μ πολλ σματα, λλ’ ταν ο κάτοικοι ατν φεύγουσι, κατακαίουσιν ατάς, παράδοξον θιμον. Κα ν τ καλύβ το Τσέλιγγα κα ν τας τν πολοίπων του δν δον μόνον λλ κα χόρευον. Μς επον δέ, τι τν αριον Κυριακήν, Τσέλιγγας τέλει τος γάμους νς τν υἱῶν του. Πρς τοτο λοιπν α χαρα κα α εωχίαι. Κατ τ θιμα ατν, τ σπέρας το Σαββάτου, παραμονς το γάμου, προσκαλονται λοι ο κάτοικοι τς στάνης ες εωχίαν κα διασκεδάσεις. ρχίζουσι λοιπν π τς καλύβας  λας τ σματα κα ο χορο κα ο πυροβολισμοί, ν ν τ οκί το γαμβρο ο δελφοποιτοί του (βλαμάδες) κατασκευάζουσι τ   φ λ ά μ π ο υ ρ ο ν . Τ φλάμπουρον εναι μακροτάτη ράβδος, ες τ νω κρον τς ποίας κατασκευάζουσι σταυρν κ τριν ξύλων κα ναρτσιν π’ ατς μανδήλια κόκκινα, πρ πάντων δ τ μανδλι τς νύμφης κα τ ζωνάρι το γαμβρο. Εναι οτως επεν, ερ γαμήλιος σημαία νευ τς ποίας δν λαμβάνει οδέποτε γαμβρς τν νύμφην, λείψανον βεβαίως τν ρχαίων ρπαγν. κ τούτου κα φρσις «σ πρα μ τ φλάμπουρο», ση τ «σ πρα μ τν σημαίαν», σάκις φιλονεικν ποιμν μετ τς συζύγου του, θέλει ν δείξ τν δουλικν πρς ατν θέσιν της.
     ταν δ ο δελφοποιτο ράπτουν τ μανδήλιον ες τ φλάμπουρον, δουσι τ ξς σμα:

Τίνος εν’ τ φλάμπουρο, τ’ ξιο κα τ κόκκινο;
Το γαπρο εν’ τ φλάμπουρο – τ’ ξιο κα τ κόκκινο∙
Ποις τ φκιάνει, ποι τ ράφτει ποι τ κατακοκκινίζει,
Μλα ρόδια τ γεμίζει;
..........................................................................................
σένα φλαμπουριάρη μου, θ ν σ τραγουδήσω.
Ν σ πολυχρονήσω. Ν σ χαρ μανούλα σου
ν σ παντρέψ γλήγορα, ν βάλ σπρο φλάμπουρο
ν βάλ κατακόκκινο. Κα σες, μπρατμοιτο γαμπρο
ράψτε τ φλάμπουρο καλ θ γύρ ράχαις κα βουνά.
Μ τ χαλάσουν τ κλαρι κα μς γελάσ πεθερά.

     ν τ σματι τούτ φαίνεται λεπτομερέστερον κατασκευ κα στολισμς το φλαμπούρου. Μετ τ φλάμπουρο ρχεται τν ατν νύκτα τ ξύρισμα το γαμβρο, π τν ατν αδελφοποιτν, καθ’ χορς γυναικν κα νεανίδων, δει τ πόμενον:

Λούζεται γυις το βασιλη κα πάει ν ρραβωνιάσ
Ξουράφι μου λεφαντινό, κι κόνι π τν Πόλι,
νέσια νέσια ν διαβς, τρίχα ν μ το κόψς κ.λπ.

     Κα κατόπιν πιδίδονται ες τν εωχίαν μέχρι τς αγς.




     ποδειπνήσαντες μες, μ λην κείνην τν κούρασιν τς μέρας κα τς νυκτερινς δοιπορίας μας, ξ α γ ρ υ π ν ή σ α μ ε ν παραδόξως. Οδ’ πλησίασεν πνος τ βλέφαρά μας. Μόλις πρόβαλεν π τν κορυφν το βουνο τ γλυκοχάραμα ζητήσαμεν ν ναχωρήσωμεν, να σον τ δυνατν ποφύγωμεν τν ζέστην το λίου καθ’ δόν. λλ’ Τσέλιγγας ντετάχθη ες τν πόφασίν μας. Δν συγκατετίθετο οδαμς ν μς φήσ ν φύγωμεν, φο τυχε ν ερισκώμεθα ες τν στάνην του, καθ’ ν μέραν νυμφεύετο υός του.
     —Αριο ταχει βρυχύθη, σε μς διέτασσε.
     κ περιεργείας περισσότερον πρς τ γαμήλια θιμα τν ποιμένων ατν, κατέπεισα κα τος λλους ν μείνωμεν. λάβομεν λοιπν κα μες μέρος ες τν γάμον, νεμίχθημεν μετ τν καλεσμένων, θεωρήθημεν δι τν μέραν κείνην, ς νθρωποι δικοί των, ς π α ι δ ι  τ ς  σ τ ά ν η ς.
      νύμφη το κόρη λλης στάνης, τς στάνης το Καψάλη, στις λλοτε νέβαινε τ θέρος στ βουν το Ζαγορίου, λλ κατ τ τος κενο χάριν το γάμου τς θυγατρός του, ναγκάσθη ν διαμείν παρ τν στάνην το συμπεθέρου. στάνη το Καψάλη κειτο ες τν κορυφν τς φάραγγος κατ τ ρημοκκλήσιον το Προφήτου λία, παρ τ ποον νέβλυζε δροσερ πηγ δατος.
     «Σ’ ατν τ’ βρύσι,» μο διηγετο, Τσέλιγγας, « γιός μ’   Φώτ’ς εδε τ’ θυγατέρα τ’ Καψάλη, τ’ Μόρφω. ταν νοιξις π’ περνοσαν φαμελιας π’ τ χειμαδι γι τ βνά. Στ’ βρύσ’ κε δ κανε κονάκι Καψάλ’ς. Μόρφω πάει ν ποτίσ τ πράμματα στ’ βρύσι.τχε ν’ νε ’κε κι Φώτ’ς, π’ βόσκαε τ γίδια ’κε πν, κα τν εδε. Τν λάβωσε, λέει βαθει γιομορφι τ’ς κα τ’ν γάπσε. Μ’ τοπε μένα μι μέρα κα τοπα, «εσαι μικρς κόμη. — ν δ μ’ τ’ δόσ’ μ τ καλό,» μ’ λέει, «θ πάω μ τ’ς βλαμάδες ν τ’ν ρπάξω.» Φοβήθ’κα μ μ’ γίνη λλο κανένα κακ κα σκώθηκα κα πγα στ στάνη τ’ Καψάλ’ στ Ζαγόρι μ προξεντάδες κα τ’ γύρεψα. καϋμένος Καψάλ’ς ξετίμησε τ σόϊ μ’ κα μ’ τ’ν δωκε. Κι τσι γεννήκαμε συμπεθέροι.»
     στε παρ τος ποιμέσι προηγεται συνηθέστατα πρ το γάμου ρως, γνς μως κα φελέστατος, μεθ’ ν ν ο ραστα παρατηρήσωσιν, τι ο πόθοι ατν δν πραγματοποιονται π τν οκείων των, μεταχειρίζονται τν ρπαγήν. χουσιν δ κα τ λλο καλόν, τι δν ζητοσι προίκας. Κα τοτο κυρίως μεγάλως συντελε ες τν διατήρησιν τς θικς παρ’ ατος, διότι ποροι κα ρφανα κόραι νυμφεύονται ετε μετ πλουσίων, ετε μετ πτωχν, μετ τς ατς εκολίας, μεθ’ ς κα α κόραι τν πλουσίων ποιμένων. Σπανίως δι τοτο παντ τις μεταξ ατν εκοσιπενταετ κόρην νύμφευτον.




      Τσέλιγγας μετ τν νωτέρω κδήλωσίν του, ν ο τεροι ν τ καλύβ τοιμάζοντο ες τ τς μεταβάσεως πρς παραλαβν τς νύμφης, μο διηγετο τ κατ τν ρραβνα ατν. Μο λεγεν, μα δοθ λόγος το πατρς τς κόρης, τι τν δίδει, προσδιωρισμένην τιν Κυριακήν, πηγαίνουσι τέσσαρες πέντε συμπέθεροι ες τν οκίαν το πενθερο, φέροντες μίαν κόφφαν ονου κα μίαν κουλούραν. κε τελοσι τν ρραβνα (τ σύβασι) λλάζοντες δακτυλίδια. Κατόπιν θέτοντες ατ πί τινος ταψίου, σημώνουν ατ ρίπτοντες καστος κατ σειρν ντς ατο ,τι βούλεται, ρχν ποιουμένου το πλησιεστέρου συγγενος το γαμβρο. Τ χρήματα τατα, πάντα ργυρ, κ ε ρ ά σ μ α τ α  τς νύμφης, δίδονται ες ατήν, τις τ μεταποιε ες λυσιν, γ ι ο ρ τ ά ν ι , ν θέτει περ τν λαιμόν της. Μετ τατα προσδιουρίζουσι τν μέραν το γάμου, ρίζοντος το πενθερο, ναλόγως το ριθμο τν συγγενν, τ δρα τινα φείλει ν φέρ γαμβρός. Τατα εναι συνήθως, ν ζεγος πεδίλων τς νύμφης, μία πόρπη (κορφοβέλονο) κα μία ζώνη ργυρ, ν ζεγος νωτίων πιχρύσων, μία καλύπτρα (κοκλος), ζεύγη τιν τσαρουχίων κα πεδίλων δι τος συγγενες τς νύμφης, ες μνς (τ ψητ τς νύμφης), μία κουλούρα κα ν ζεγος πεδίλων το νουνο. Ο δελφοποιτο το γαμβρο, φροντίζουσι ν φέρωσιν λα τατα τ π το πενθερο ρισθέντα δρα, διότι παραμικρ λλειψις θεωρεται ς  κακς οωνς κα παροργίζει τν πενθερόν, στις πολλάκις ρνεται κα τς νύμφης τν παράδοσιν. ν πικειμέν διακοπ γάμου κατ τοιαύτην περίπτωσιν, κλαμβάνουσι τοτο ς μέγιστον δυστύχημα κα πορευόμενοι ες λλην στάνην αθημερόν, λαμβάνουσιν ετε δι το καλο τρόπου, ετε δι τς ρπαγς τν παρατυχοσαν νεανίδα, δι νύμφην. δη προπαρασκευ εχεν κελεσθ ντελς κα πρεπε ν κινήσωμεν. πομπ πασα μηδ’ μν ξαιρουμένων, το φιππος κτς τν γυναικν, ατινες ρχοντο λαι πεζαί.
     ταν τοίμαζον τν ππον το γαμβρο, λευκν πάντοτε τοτον, κουον τς γυνακας δούσας:

Γι βγα, φέντη μ’ βγα, σελώσετε τ γρίβα,
Βάλτε σημένια σέλα, σκάλαις μαλαματένιαις.
Βάλτε κα στ λαιμό του μαλαματένιο γκέμι,
Ν καβαλκέψ Ρήγας, ν πά ν φέρ νύφη,
Νύφη κα κυρανύφη, κι ρχοντοθυγατέρα.

ν δ ππευεν γαμβρός, πάντες τότε ψαλλον τ πόμενον:

—Εχήσου με, μανολα μου, τώρα στ κίνημά μου.
—Μ τν εχή μου, γιόκα μου, Θες ν σ προκόψ.
— Εχήσου με, πατέρα μου, τώρα στ κίνημά μου.
— Μ τν εχή μου, γιόκα μου, Θες ν σ προκόψ.

     Κα ταν ξεκινήσαμεν ν λλ διορρύθμ ρειμανί μλλον ρυθμ, ψαλλον τ κόλουθον:

ντας κινάει σταυραετς ν πά γι τν πέρδικα,
Σκύβει φιλε τ νύχια του, τινάζει τ φτερούδια του.
—Νυχούλια μου, νυχούλια μου κα νυχτοποδαρούλια μου,
Τν πέρδικα ν τ πιάσητε, φτερ ν μ τς βγάλητε
Γι θ τν βάλω στ κλωβ ν μο λαλ τ’ ποταχύ.

     Τ ρειμάνιον μέτρον κα χος το σματος ρυθμιζόμενα π τν βημάτων τν καλπαζόντων ππων μας μο παρουσίαζον χι γαμήλιον πομπήν, λλ στρατιν ππικο πορευομένην ες μάχην, φο μάλιστα προηγετο ατς, δίκην σημαίας, τ φλάμπουρον. νήλθομεν οτω λόφους τινς κα φθάσαμεν ες μικρν κοιλάδα, φ’ ς φαίνοντο α καλύβαι τς στάνης το συμπεθέρου, μόλις διακόσια βήματα πέχουσαι. νταθα φίππευσαν πάντες. Τρες δ, ο κ ο υ λ ο υ ρ ι α ρ α ο ι, σπευσαν φιπποι ες τν καλύβην τς νύφης φέροντες κε ονον, τν κουλούραν κα τν μνόν. κε καθς μς επον, νύμφη κρυμμένη πισθεν καλύμματος, ξάγουσα δ μόνην τν δεξιν ατς λαβε τν κουλούραν, τις το κεκομένη ες τ μέσον κα δωσε τ μισυ ατς πρς τος δελφοποιτούς, οτινες σαν ο διοι κουλουριαραοι, οτοι δ δίδουσι τ μισυ ατ τς κουλούρας ες τν πενθεράν, λαμβάνοντες παρ’ ατς λλην κουλούραν κα ν ν μανδήλιον.




     ν τατα συνέβαινον ν τ καλύβ τς νύμφης, ο, το γαμβρο, μ’ φιππεύσαντες ν τ ερημέν κοιλάδι στησαν χορόν. Επον τόσα σματα κε, το χορο, κλέφτικα κα το ποιμενικο βίου, λλ’ ξ λων ν κα μόνον μο φκε ζωηρν ντύπωσιν κα νεχαράχθη ν τ μνήμ κα ν τ καρδία μου νεξάλειπτον, τ σμα τς Ζερβοπούλας.

Σωπαίνετ’ λα τ βουν κα μν παραπονιέστε,
Κι γ βουν μουν μι βολά, καλλίτερο π τ’ λλα,
Κι χόρευαν στς ρίζαις μου λεβέντες κι ντρειωμένοι
Μπροστά, μπροστ ρχοντιά, πίσω τ παλληκάρια,
Κα πρς τ δέξια το χορο, χόρευε Ζερβοπολα.
Κι λαμπαν τ μανίκια της κι στραφτε τραχηλιά της.
Βασιλης διαβαίνοντας τν εδε ν χορεύ.
—Θεέ μου, ν μ’ μουν Βασιλης, ν μ’ μουνα κα μέγας
Ν πήγαινα ν πιάνουμουν ’π Ζερβοπούλας χέρι,
Πο λάμπουν τ μανίκια της κι στράφτει τραχηλιά της
Κι π’ τν πολλή της μορφιά, λος τόπος φέγγει.

     Βαρς πυροβολισμς μς νήγγειλεν, τι πανήρχοντο ο κουλουριαραοι. ππεύσαντες τότε πάλιν λοι, βαίνομεν πρς τν καλύβην τς νύμφης. Ες τν θύραν τς καλύβης, φλαμπουριάρης μπηξε τ φλάμπουρον ες τν γν, φ’ ο πενθερ τν ρράντισε, ρίπτουσα π’ ατο ονον κα ρυζαν, σύμβολα εδαιμονίας, ν α γυνακες δον ν χορ:
—Τοτο τ’ ρχοντόπουλο κα τ βεζυρόπουλο,
Τ’ χασε, τί χάλευε κι ρχεται χαλεύοντας,
κι λο ψαχουλεύοντας;

—Περδικολαν χασε, κι ρχεται χαλεύοντας
κι λο ψαχουλεύοντας. Τ’ν εχε μέσα στ κλωβ
Σκανταλίστηκε τ κλωβί, κι φυγε τ’ ποταχύ.

     φιππεύσαντος δ το γαμβρο, νήρτησαν πλησίον το τς το ππου του κατακόκκινον μανδήλιον, ν δ προσφέρονται ατ ν τ καλύβ πλακος κα ὠὰ μετ μέλιτος α γυνακες κτενίζουσι τν νύμφην δουσαι:

Χτένι μου κα χτενάκι μου κα ργυρό μου χτένι
διάβα πς διαβαίνεις κα τρίχα μν τς παίρνεις κ.λπ.

     Κατόπιν φερεν νδράδελφος τ πέδιλα της, τινα λλαξεν κ το νς ες τν τερον πόδα ατς τρίς, ρίψας πρς τούτοις ντς ατν ονον κα χύσας ατν τρς κ το νς ες τν τερον. κ το ονου τούτου πίνουσιν λίγον ατς κα νύμφη. Μετ δ τοτο τελέσθη εροτελεστία π το ερέως το παρακειμένου ρημοκκλησίου, μεθ’ ν νεχωρήσαμεν μετ τς νύμφης κα το συμπεθερικο ατς, δι τν στάνην το γαμβρο. Κατ τν ναχώρησιν θεσαν π το κατωφλίου τς θύρας τν προκα, φ’ ς κάθισεν δελφς τς νύμφης ζητν δρόν τι, να πιτρέψ τν παραλαβήν, περ κα γένετο, δ γαμβρς συρεν κ τς χειρς τν νύμφην ως ξω τς καλύβης τν συγγενν της δόντων τό:

—Εχήσου με μανολα μου, τώρα στ κίνημά μου κ.τ.λ.

     ξωθεν τς καλύβης μήτηρ τς νύμφης ναλύσασα δι’ δατος ντς σκεπάσματος λέβητος μικρο μαγειρικν λας, δι’ ατο ρράντισε τν θυγατέρα της εποσα:
     —,τι σο επα νερ κι λάτι.
     Τοτ’ στι συγχωρημένα, τ πάντα, τ δ σκέπασμα ατ το λέβητος, θεσεν ντς τς πήρας (τουρβ) τς κόρης της, τις προσκυνήσασα κεκαλυμμένη δι το κούκλου, φίλησε τος πόδας κα τς χερας το πατρός, τς μητρς κα τν δελφν της. Τότε μήτηρ της τ δώρησεν ρνιθα (σως δι πολυτεκνίαν), ς τν σημασίαν λησμόνησα ν ρωτήσω. Οτως περατώθη ξωθεν τς καλύβης νυμφικ σκηνή. γαμβρς φιππος πλησίον τς νύμφης φίππου πίσης π λευκο ππου, ν φερεν γαμβρς περιέφερε τν χερα του, περ τν κεφαλν ατς, κρατν νόμισμα ργυρον, περ δωκε κατόπιν τ νύμφ σπασθείσ τν χεραν ατο. Μετ δ τοτο ξήγαγε τν μάχαιραν κ το σελαχίου κα περιέφερεν ατν σταυροειδς πρ τν κεφαλν τς νύμφης, κτυπήσας τρς τν πλάτην ατς. π τέλους ξεκινήσαμεν δοντες:

Μ σς κακοφάνηκε πορθαμε στ χωριό σας;
μες τ νύφη πήραμε κα τ χωρι δικό σας.

     ν μέσ δ συνεχν πυροβολισμν κα ζωηροτάτων τοιούτων σμάτων, πλησιάσαμεν τν καλύβην το γαμβρο. λίγον ντεθεν τς καλύβης, εδον να τν δελφοποιτν, στις πλησίασε τν νύμφην, φήρεσε βιαίως τ πέδιλον το δεξιο ποδς ατς κα χάθη φιππος πισθεν τν λόφων κα τν βάτων. Μετ’ λίγον δ μς πανλθεν, σθμαίνοντος το ππου του, φέρων μετ το πεδίλου τς νύμφης κα κόκκινον μανδήλιον, περ δώρησεν ες ατν ν τ καλύβ πενθερά, λαβοσα παρ’ ατο τεκμήριον τς λεύσεως τς νύμφης τν παρουσίασιν το πεδίλου της. σον πλησιάζομεν πρς τν στάνην, ο πυροβολισμο γίνοντο διαρκέστεροι κα ραγδαιότεροι. Ες τν στάνην ραντίσθη νύμφη μ στον κα ρυζαν. Ες τν καλύβην νύμφη δν συγκατετίθετο ν φιππεύσ, ν δν τ πισχνοντο δρόν τι. Τ δωσαν δ κουλούραν τινά, ν κοψεν ες τέσσαρα μερίδια σταυροειδς ονον. ν δ κατέβαινε το ππου της α γυνακες ψαλλον τ ραον σμα:

Σν δασι εν’ τ κυπαρίσσια ριεψ’ τα μι ψύχα-ψύχα,
Ν διαβ γαμβρς κι νύφη, ν διαβον ο συμπεθέροι.

     Εσερχομένη τέλος ν τ καλύβ, φειλε ν περπηδήσ μάχαιραν τιθεμένην π το δο τς εσόδου. Οτω παρλθεν νεπαισθήτως μέρα λόκληρος. Τ δ’ σπέρας δόθη ν τ καλύβ το γαμβρο πίσημος παννύχιος εωχία, ν κτς τν δώρων το νουνο, το μνο, τς κουλορα κα το ονου, παρετέθησαν κα τ δρα, τινα εσν ποχρεωμένοι ν φέρωσι κα ο λοιπο καλεσμένοι, κολούραν κα ονον, ο δ πλησιέστεροι συγγενες κα μνόν. Καλν θιμον κα τοτο οκονομολογικς, διότι οτω δι τς λληλοβοηθείας, λαττονται α δαπάναι το πενθερο, λλως ο πτωχο ποιμένες, δν θ δύναντο ν ποστσι τν δαπάνην το γάμου. Τ σματα δν λειψαν οτε κα κατ’ ατν τν ραν το δεπνου. Οτως, ταν φεραν τν πτν μνν το ναδόχου, τραγούδησαν τ τραγοδι το νουνο:

Το νουνο μας τ ψημένο π’ τν Πόλη εναι φερμένο
π’ τν Πόλη πάνω πγα τέτοιον νιν νουνν δν εδα.
Τέτοιον νιόν, τέτοιον πετρίτη, τέτοιον καστροπολεμίδη.
Μ τ κάστρα πολεμάει, σο ν’ ποστεφανώσ.

     πειτα ρχισαν α ντολαί, ν πίνομεν μ τς πλόσκας διακόπως ες γείας το νουνο, τν νεονύμφων, τν πενθερν κτλ. κα εχόμενοι πάντες πρς πάντας «πάντα τέτοια» «κα στ σπίτια σας», «κα στ ποδέλπα», «καλορρίζικα» κτλ.




     Κα α εωχίαι, ο χορο κα τ σματα πιτείνονται μέχρι τς πρωΐας. π το μεσονυκτίου μέχρι το γλυκοχαράγματος μες κεκοπιακότες πλέον γεύθημεν λίγου πνου. γερθέντες δ τν πρωΐαν τς Δευτέρας πέφασίσαμεν ν’ ναχωρήσωμεν δι’ ωάννινα μετ τν νατολν το λίου, να δωμεν κα τν χορόν, ες ν φειλε ν λάβ μέρος κα νύμφη. ν τ χορ τούτ, ν στήνουσι περ τ μέσον τν καλυβν τς στάνης, νύμφη τοποθετεται μεταξ το γαμβρο κα το νουνο. δεται δ διαίτερον τότε σμα, ποπνέον θρησκευτικν λως ασθημα, τ κόλουθον:

Δν κος, κυράτσα νύφη, Τί σο λέει τ’ γιο Βαγγέλιο;
Ν τιμς τν πεθερό σου, πάντα τιμημένη νσαι.
Δν κος κυράτσα νύφη, τί σο λέει τ’ γιο Βαγγέλιο;
Ν τιμς τν πεθερά σου, πάντα τιμημένη νσαι.
Ν τς πς κυράτσα μάνα. Ν σ π κυράτσα νύφη
Δν κος κυράτσα νύφη τί σο λέει τ’ γιο Βαγγέλιο;
Ν τιμς κα τ’αντραδρφια, πάντα τιμημένη νσαι.
Ν τιμς κα τν νουνό σου, πάντα τιμημένη νσαι.

     Μετ τ πέρας το σματος τοτου, μικρν παιδίον χι ρφανόν, λλ χον κα μητέρα κα πατέρα πεχώρησε τν νύμφην π τν γαμβρόν κα χορς διελύθη. δ νύμφη δηγήθη ες τν καλύβην, που ο νδρες τ φήρεσαν τν κοκλον, ν ο δελφοποιτο χάλασαν τ φλάμπουρον καταφαγόντες ατο μεταξύ των τ μλά του. Μετ δ τατα, νύμφη μς παρέθεσεν τράπεζαν κα διεμοίρασεν ες καστον προσκεκλημένον ν ν δρον. λάβομεν κα μες τ δρα μας, (μανδήλιον νομίζω το τ δικόν μου) κεράσαμεν τν νύμφην δίδοντες ατ καστος ργυρον τι νόμισμα, ηχαριστήσαμεν τν τσέλιγγα δι τν φιλοξενίαν του, εχόμενοι ατ κα πσι τς προσκεκλημένοις κα τος νεονύμφοις  κ α λ ο ρ ρ ί ζ ι κ α  κα νεχωρήσαμεν.
    Εχε πλέον νατείλει λιος. ν δ πηδντες κατηρχόμεθα τν πρς τν πεδιάδα διέξοδον τς φάραγγος, συλλογιζόμην περ το γάμου τς στάνης, συλλογιζόμην, τι λη τελευτ ατο, χαρ κείνη, τ σματα, ο χοροί, α ευχαί, μαρτυροσιν ναργέστατα τν ξιοπερίεργον τ ντι ψυχολογικν κατάστασιν, ν διατελοσιν ο μιάγριοι, καθ’ μς, ποιμένες ατοί, κατ τν ερν κα κρίσιμον κείνην μέραν το νθρωπίνου βίου.


________________________________________________



Ο Κώστας Κρυστάλλης, ποιητής, διηγηματογράφος και ιστορικός συγγραφέας, γεννήθηκε στο Συρράκο Ιωαννίνων το 1868 και απεβίωσε το 1894 σε ηλικία 26 ετών (από φυματίωση) στην Άρτα.  Φοίτησε στη Ζωσιμαία Σχολή των Ιωαννίνων. Η μακεδορουμάνικη προπαγάνδα τον συκοφάντησε ως επικίνδυνο εχθρό της τούρκικης αυτοκρατορίας, εγκαταλείπει έτσι τα σκλαβωμένα Γιάννινα και μεταβαίνει στην ελεύθερη Αθήνα. Προσλαμβάνεται σε τυπογραφείο με την βοήθεια του προστάτη του Σπυρίδωνα Λάμπρου. Το 1891 προσλαμβάνεται ως γραμματέας στο περιοδικό «Εβδομάς» και το 1892 ξεκινά συνεργασία με το Λεξικό Μπεκ και Μπάρτ. Έργα του είναι: «Χελιδόνες», «Αγροτικά», «Γκόλφω», «Οι Βλάχοι της Πίνδου», «Πεζογραφήματα», «Παλιά μου χρόνια», «Ηπειρώτικές αναμνήσεις» κ.α.. Το ύφος του Κρυστάλλη είναι ποιμενικό. Έγραψε στην ηπειρωτική δημοτική γλώσσα με χάρη και γλαφυρότητα.

Στην έκδοση του «Κλέφτικες Ιστορίες και λαογραφικά» περιλαμβάνονται:

ΚΛΕΦΤΙΚΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ:
·                                             Τα Χριστούγεννα των Κλεφτών
·                                             Καπετάν Κωνσταντάρας
·                                             Ο Γεώργιος Κίτσος

ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ:
·                                             Ο Γάμος της Στάνης

·                                             Τρεις Δρακόλιμναι επί των κορυφών της Πίνδου