portraita




""Η ποδιά, πέρα από την διακοσμητική και την τυπολογική σημασία της, αντιπροσωπεύει ολόκληρη την κοσμοθεωρία και την βιοθεωρία της γυναίκας που την κατασκεύαζε και την φορούσε. Είναι ενδεικτική τόσο για την ιδεολογία και την κοινωνική θέση, όσο και για την καθημερινή πρακτική της Σαρακατσάνας, και η μελέτη της μας αποκαλύπτει έναν ολόκληρο κόσμο, έναν τρόπο πρόσληψης και οργάνωσης του σύμπαντος και του κοινωνικού περίγυρου..."




Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ


"Η κατασκευή της σαρακατσάνικης ποδιάς στη Θράκη ακολουθεί τη γενικότερη κατασκευαστική πρακτική για τις ποδιές των Σαρακατσάνων και για την σαρακατσάνικη παραδοσιακή ενδυμασία ευρύτερα.Η ποδιά κατασκευάζεται από μαλλί αρνιού, στο οποίο αρχικά γίνεται η γνωστή επεξεργασία του μαλλιού που πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για ύφασμα.Για τις πρόσθετες κεντητικές εργασίες χρησιμοποιούνται νήματα που έχουν στριφτεί πολλές φορές, ώστε να είναι πιο λεπτά, τα λεγόμενα κατσέλο ή μπιτμέδια. Τέλος, για τη στερέωση των νημάτων αυτών πάνω στο αρχικό ύφασμα που αποτελεί τη βάση της ποδιάς χρησιμοποιείται ένα αρχέγονο είδος βελονιάς, η λοξή μισή σταυροβελονιά .




Η πρώτη ύλη προέρχεται, φυσικά, από τα κοπάδια, που αποτελούν την κύρια οικονομική απασχόληση των Σαρακατσάνων. Με τον ίδιο μάλιστα τρόπο κατασκευάζονται και διακοσμούνται όλα τα εμφανή και διακοσμημένα τμήματα της παραδοσιακής ενδυμασίας,τόσο της γυναικείας όσο και της ανδρικής (κάλτσες, πατούνες, ανδρικά και γυναικεία μανικέτια), αλλά και τα κεντίδια στα πουκάμισα, που συγκεντρώνονται κυρίως στα προμάνικα και στη λαιμουδιά.


Το ύφασμα που αποτελεί τη βάση της ποδιάς βάφεται με φυτικές βαφές,που συνήθως διαλύονται στον πίνο, το νερό δηλαδή με το οποίο ζεματίζουν το άπλυτο μαλλί πριν την οποιαδήποτε επεξεργασία του. Τα χρώματα που χρησιμοποιούνται είναι κόκκινο, από κρεμέζι, μπλε, από ρίζες λαπάτων και λουλακιού, και το μαύρο, από καράμπογια. Στα νήματα πάλι που χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση της ποδιάς, όπως περιγράφτηκε παραπάνω, συνηθίζεται το μαύρο, το βυσσινί, το μπλε και το σκούρο πράσινο.


Η ύφανση του υφάσματος γίνεται με τον γνωστό και πανάρχαιο αργαλειό,ενώ τα νήματα που χρησιμοποιούνται για τη διακόσμηση είναι τρίκλωνα, από τρεις κλωστές δηλαδή, και στρίβονται από δυο γυναίκες στις παλάμες τους, επί πολλή ώρα, ώστε να γίνουν ανθεκτικά, πυκνά και λεπτά. Στο τελείωμα της ποδιάς η Σαρακατσάνα έπλεκε τον γύρο, ένα γαϊτάνωμα ή κρικελάκια με τον κάτσελο, κλώστινες συνθέσεις με μαύρη, συνήθως, κλωστή, ώστε και αρμονικά να τελειώνει η όλη σύνθεση από αισθητική άποψη, και να αποφεύγεται το ξέφτισμα του υφάσματος, που μπορούσε να φθείρει και να καταστρέψει ολόκληρη την ποδιά.


Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες η προίκα ενός κοριτσιού περιλάμβανε 25 έως 30 ποδιές. Το ύφασμα που το ξεχώριζαν για να κατασκευάσουν ποδιά, από το σύνολο του υφάσματος που προοριζόταν για την ενδυμασία (σκουτί), το χτυπούσαν καλά στη νεροτριβή, ώστε να γίνει πυκνό και στιλπνό σαν τσόχα (σαγιάκι). Κάθε ποδιά αποτελούνταν από τρία κομμάτια, με διαστάσεις, κατά μέσον όρο, 0,35μ x 0,50μ. Το μεγαλύτερο κεντρικό κομμάτι το ονόμαζαν μάννα, ενώ τα μικρότερα πλαϊνά τα έλεγαν λαγκιόλια. Με την ένωσή τους, η ποδιά έπαιρνε το σχήμα τραπεζίου.

Ορισμένες μάλιστα από τις ποδιές αυτές κυρίως όσες έφεραν φυτικά κοσμήματα, είχαν τόσο εξειδικευμένη και δύσκολη εργασία, ώστε κατασκευάζονταν από ειδικούς κεντητές - χρυσοκεντητές (τερζήδες) ή με μίμηση των δικών τους κατασκευαστικών πρακτικών, με τον περίφημο δηλαδή τερζίδικο τρόπο.Οι ποδιές αυτές, με την επαγγελματικής δεξιότητας διακόσμηση, ονομάζονταν σκαρνωτές.


Οι κατασκευαστικές αυτές λεπτομέρειες ανήκουν σε μια οικοτεχνική υφαντική,η οποία έχει κλείσει τον κύκλο της λειτουργικότητας και της ύπαρξής της. Η κατασκευή της ποδιάς ήταν αποκλειστική ευθύνη της Σαρακατσάνας που τη φορούσε, ανήκε στις γυναικείες εργασίες και αρμοδιότητες. Φυσικά, η κατασκευαστική συνδέεται με τη διακοσμητική αλλά και με τις κοινωνικές - λειτουργικές λεπτομέρειες που προσδιορίζουν τη χρήση και τους συμβολισμούς της ποδιάς..."


ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ


"Ο διάκοσμος της σαρακατσάνικης ποδιάς της Θράκης περιλαμβάνει μια σειρά από αρχέγονα σύμβολα, ευδιάκριτα και ευανάγνωστα για τους φορείς του ίδιου πολιτισμικού συστήματος, που σχετίζονται με τη ζωή, τις συλλογικές μεταφυσικές αξίες και τη γονιμότητα. Τα σύμβολα των ποδιών αντιστοιχούν με τους μεγάλους σταθμούς της ανθρώπινης ζωής που φοράει την κάθε ποδιά.Η γέννηση, ο γάμος, η ηλικία, ο θάνατος, της γυναίκας και η προσωπική και ψυχολογική κατάσταση κεντιούνται πάνω στην ποδιά. Σ' αυτήν η Σαρακατσάνα αποτυπώνει, με τον δικό της συμβολικό τρόπο, τον κόσμο και τη ζωή.

Ειδικής διακόσμησης ποδιές φοριούνταν κατά τις θρησκευτικές γιορτές ή την περίοδο μετακίνησης των τσελιγκάτων. Η χηρεία, η μοναξιά, η λύπη και η χαμηλή κοινωνική θέση απεικονίζονταν και πάλι στις ποδιές, όταν απ' αυτές έλειπε ο φλώρος. Έτσι, η ποδιά αποτελούσε έναν καθρέφτη και για το prestige ατόμων και οικογενειών, αποκτώντας μια ευδιάκριτη κοινωνική λειτουργικότητα.

Έχει υποστηριχθεί από την Ελένη Φιλιππίδη η λατρευτική αφετηρία και καταγωγή αυτών των διακοσμήσεων.Κυριαρχεί συχνά, στις ποδιές αυτές, ο σταυρός, σε συνδυασμό με την απεικόνιση του ήλιου και του φεγγαριού, αρχέγονων και παλαιϊκών αντικειμένων λατρείας του κατά φύσιν ανθρώπου. Είναι χαρακτηριστική η πίστη των Σαρακατσάνων στη δύναμη του σταυρού, που φαίνεται και από την χάραξή του με δερματοστιξία ανάμεσα στα φρύδια ή στα χέρια, με προφανείς φυλακτικούς σκοπούς. ¶λλωστε, το σύμβολο του σταυρού χρησιμοποιείται σε διάφορες παραδοσιακές εκδηλώσεις του ελληνικού λαού,αλλά και στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική και διακοσμητική,με κυριαρχούντες πάντοτε τους θρησκευτικούς και μεταφυσικούς συμβολισμούς ή συνειρμούς.

Το φεγγάρι πάλι, παριστάνεται ολόκληρο και με λαμπερά χρώματα θεωρούμενο, απ' τους ίδιους τους Σαρακατσάνους, γονιμοποιητικό σύμβολο και υποβοηθητικό της απαραίτητης, για τη συνέχιση της κοινότητας, γυναικείας γονιμότητας. Ίσως μάλιστα εδώ τα λαμπερά χρώματα των νημάτων που χρησιμοποιούνται να αποτελούν κι ένα αποτρεπτικό στοιχείο κακοποιών πνευμάτων που θεωρείται ότι επιβουλεύονται την ανθρώπινη ζωή και την γυναικεία γονιμική ευτυχία. Τα ασημένια μάλιστα χρώματα, με τις αποχρώσεις τους, παραπέμπουν στην μαγική - αποτρεπτική δύναμη των μετάλλων,γνωστή και από άλλες πράξεις ή συμπεριφορές της ελληνικής παραδοσιακής ζωής.

Φυσικά, τα ίδια ισχύουν και για τον ήλιο,ο οποίος επίσης συχνά αποτυπώνεται ως σύμβολο στις σαρακατσάνικες ποδιές της Θράκης. Ο ζωογόνος ηλιακός κύκλος αποτελεί αρχέγονο σύμβολο ζωής και γονιμότητας, ήδη από τα προϊστορικά χρόνια, και οι παραστάσεις του είναι πάμπολλες, σε διάφορα έργα τέχνης. Για τους Σαρακατσάνους μάλιστα, με την νομαδική ζωή τους, ο ήλιος είχε ζωαρχική σημασία, αφού η παρουσία του μετρίαζε το κρύο και έκανε πιο υποφερτή την εξοχική τους ζωή. Καθώς λοιπόν αναζωογονούσε και γονιμοποιούσε τη φύση, ο ήλιος συνειρμικά και συνεκδοχικά ερμηνευόταν και ως σύμβολο ανθρώπινης, γυναικείας εν προκειμένω, γονιμότητας, γι' αυτό και τον κεντούσαν στις ποδιές.

¶λλο σύμβολο που χρησιμοποιούσαν οι Σαρακατσάνες ήταν το φίδι, κουλουριασμένο στην ποδιά του γάμου ή σε πολλές επάλληλες παρουσίες, στην ποδιά της λεχώνας. Το ίδιο άλλωστε σύμβολο χάραζαν και στην σαρακατσάνικη ασημοσουγιά.Στη χρήση αυτή ενυπάρχει βεβαίως η διάθεση οικείωσης και εξουδετέρωσης της απειλής, που το φίδι αντιπροσώπευε για τους νομάδες και τους σκηνίτες, αλλά και συμφύρονται οι αρχαίες ήδη απόψεις για τον αγαθοποιό οικουρό όφι,που με την παρουσία του εξασφαλίζει την σταθερότητα και την ευτυχία του σπιτικού.


Φίδια υπάρχουν και σε στοιχεία της γυναικείας ενδυμασίας άλλων ελληνικών περιοχών, ιδίως μάλιστα στη φορεσιά της αρραβωνιασμένης, της νύφης ή της λεχώνας. Έτσι, φίδια συναντούμε στον κρητικό δαχτύλιδο,στον επενδύτη της νύφης στο Καστελλόριζο,στο γαμπριάτικο σαρίκι του Κουφόβουνου Διδυμοτείχου και στο σιγκούκι της γυναικείας φορεσιάς στην Αγία ¶ννα της Εύβοιας.Φίδια επίσης έχουμε σε κεντητούς σερβικούς ποδόγυρους νυφιάτικων πουκάμισων (zmiica ή zmijulka).Δικέφαλα φίδια συνατούμε σε τσακώνικες και μακεδονικές πόρπες, ενώ οι Σαρακατσάνοι διακοσμούν με φίδια επίσης τις κούνιες τους (σαρμανίτσες), τις ρόκες και τις γκλίτσες τους,κάποτε σε συνδυασμό με παραστάσεις σταυρού ή φεγγαριού.

Το φίδι έχει λοιπόν έναν προφανή γονιμικό χαρακτήρα, μαζί με τον χθόνιο που φέρει ως κληρονομιά από την αρχαιότητα. Από κεφάλι οχιάς κατασκευάζεται φυλαχτό για τους νιόπαντρους Σαρακατσάνους και με σκότωμα φιδιού αντιμετωπίζεται, μαγικά, η ατεκνία και η ανικανότητα.Παρόμοια μάλιστα γονιμικά έθιμα με φίδια απαντούν και σε άλλες περιοχές του Ελληνισμού,ενώ το φίδι ως σύμβολο χρησιμοποιείται γενικότερα στη λαϊκή τέχνη, τόσο την ελληνική,όσο και των υπολοίπων βαλκανικών λαών.Τέλος, φίδια αναφέρονται σε παραδόσεις και δημοτικά τραγούδια του ελληνικού λαού, συνήθως ως φύλακες ή στοιχιά πηγών και στοιχειωμένων τόπων.

Ορισμένες σαρακατσάνικες ποδιές φέρουν έντονο φυτικό διάκοσμο: δένδρα, κλώνοι και λουλούδια, φτιαγμένα με την τερζίδικια τεχνική,απεικονίζονται συνήθως στις ποδιές που φορούσαν στις ανοιξιάτικες μετακινήσεις, που είχαν αφετηρία τη γιορτή του προστάτη τους αγίου Γεωργίου. Πρόκειται για μια ολοφάνερη προσπάθεια μαγικής και συμβολικής ενίσχυσης της φύσης την εποχή της αναζωογόνησής της απ' τον χειμερινό λήθαργο,την οποία οι Σαρακατσάνες προσπαθούν να ενισχύουν και με τις απεικονίσεις στις ποδιές τους όπου, όπως είδαμε, κωδικοποιούν την ιδεολογία, την κοσμοθεωρία και τον ψυχισμό τους. Συχνά μάλιστα έχουμε την παράσταση του φυτού ή δένδρου που περιστοιχίζεται από παραστάτες, φυτόμορφους και σχηματοποιημένους εν προκειμένω, μια διάταξη με αρχαιότατη ανατολική προέλευση.

Τα σύμβολα για τα οποία έγινε λόγος εννοείται ότι, υπακούοντας σε μια γενικότερη διακοσμητική αισθητική, συνδυάζονται και συμπλέκονται δίνοντας, μαζί με τη χρήση των χρωμάτων που προαναφέρθηκαν, ένα έξοχο τελικό αισθητικό αποτέλεσμα. Υπάρχουν μάλιστα και νεότερες ποδιές, στις οποίες ο διακοσμητικός τόνος κυριαρχεί, καθώς φαίνεται να έχει υποχωρήσει, ως ένα βαθμό, η άτεγκτη και αυστηρή γλώσσα των συμβολισμών, μπροστά σε μια ολοφάνερη ποικιλτική διάθεση.

Η ποδιά αποτελεί κεντρικό και κομβικό σημείο της γυναικείας σαρακατσάνικης ενδυμασίας, όπου αποτυπώνεται, με συμβολικό τρόπο, η ταυτότητα της Σαρακατσάνας, οι φόβοι, οι ανησυχίες και η κοινωνική της θέση. Από μαγική άποψη κυριαρχούν, στη διακόσμησή της, τα αποτρεπτικά και γονιμικά σύμβολα, κι αυτό επειδή η ποδιά καλύπτει με τη θέση της τον χώρο των γυναικείων γεννητικών οργάνων, ένα κρίσιμο για τη γονιμότητα και την ευτεκνία σημείο του ανθρωπίνου σώματος. Εκεί, στην κρίσιμη αυτή και ευαίσθητη από κακοποιές δυνάμεις και βάσκανες επιβουλές περιοχή, χρειάζεται η μαγική προστασία που επιτυγχάνεται, όπως συνήθως στον παραδοσιακό πολιτισμό, με χρήση ειδικών καθαγιασμένων συμβόλων, με πανάρχαιη προέλευση και ρίζες στην κοσμοθεωρία των πρώτων ανθρώπων...."



Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΠΟΔΙΑΣ


"Είναι γνωστό ότι η παραδοσιακή ενδυμασία, τόσο στο σύνολο όσο και στις λεπτομέρειές της, αποτελεί ένα κωδικοποιημένο μήνυμα με πολλαπλούς αποδέκτες.Οι κώδικες αυτοί είναι αναγνώσιμοι από τα υπόλοιπα μέλη της ίδιας παραδοσιακής κοινότητας και, πέρα από τους μαγικούς, αποτρεπτικούς ή προστατευτικούς συμβολισμούς τους μαρτυρούν για την κοινωνική θέση και την προσωπική και οικογενειακή κατάσταση αυτού που φέρει το συγκεκριμένο ένδυμα.



Στην περίπτωση των σαρακατσάνικων ποδιών της Θράκης οι συνδυασμοί των συμβόλων και των μοτίβων μαρτυρούν, στον θεατή, τη κατάσταση της γυναίκας που φέρει την ποδιά.Τα κορίτσια, για παράδειγμα, είχαν ενάμιση σταυρό στην ποδιά τους, Οι αρραβωνιασμένες έναν ολόκληρο σταυρό κι έναν δεύτερο που έτεινε να περιληφθεί σ' έναν κύκλο, ενώ οι παντρεμένες γυναίκες είχαν από δύο σταυρούς και πάνω. Τα πρώτα χρόνια του γάμου, που η σχέση του ανδρογύνου ήταν υπό δοκιμασία, οι γυναίκες φορούσαν ποδιές με αυτοτελείς σταυρούς. Όταν η σχέση μεταξύ τους γινόταν αρμονική, στην ποδιά εμφανίζονταν οι συνεχόμενοι αλυσιδωτοί σταυροί, οι λεγόμενοι κρατεροί σταυροί.

Στην εκκλησία και στα θρησκευτικά πανηγύρια κυριαρχούσαν οι ποδιές με επάλληλους σταυρούς ως κύριο διακοσμητικό θέμα τους, ενώ στο πένθος η ποδιά φοριόταν ανάποδα, με τα ξέφτια προς τα έξω.Σε τέτοιες περιπτώσεις, όπως επίσης σε λύπη ή σε κατατρεγμό, οι ποδιές ήταν μονόχρωμες ή διακοσμημένες με τόσο σκοτεινά χρώματα, που δύσκολα μπορούσαν να διακριθούν. Οι μεσήλικες γυναίκες προτιμούσαν φυτικά κοσμήματα με θαμπά ή ουδέτερα χρώματα που, όσο περνούσαν τα χρόνια, αποτελούνταν από κλαδιά που έγερναν προς τη γη, δείγμα μιας επερχόμενης ηλικιακής και βιολογικής κάμψης. Τέλος, οι ηλικιωμένες Σαρακατσάνες προτιμούσαν μαύρες ποδιές όπου είχαν κεντηθεί με χρυσή ή ασημένια κλωστή γεωμετρικά σχέδια, ευθείες, τεθλασμένες ή χιαστί διασταυρωνόμενες γραμμές, τα οποία απέπνεαν μια έκδηλη και πρόδηλη αρχαϊκότητα.


Φυσικά, οι παρατηρήσεις αυτές ισχύουν για τα κεντρικά μοτίβα των ποδιών, αφού στην περιφέρειά τους συνέχιζαν πάντοτε να υπάρχουν τα πάγια συμπληρωματικά γεωμετρικά σχέδια. Από τα παραπάνω φαίνεται ότι κοντά στη ρητορική του ενδύματος υπάρχει και η ρητορική των χρωμάτων καθώς το πέρασμα της ηλικίας σημαδεύεται από μετάβαση σε πιο ουδέτερα χρώματα, σε σύγκριση με τα ζωηρά κόκκινα, κίτρινα και πράσινα των ποδιών για τις νέες γυναίκες, ενώ η κακή ψυχολογική και κοινωνική κατάσταση δηλοποιείται με μαύρα ή γενικά σκούρα και μουντά χρώματα.

Οι σαρακατσάνικες ποδιές της Θράκης, μ' όλες τις επιδράσεις από την θρακιώτικη και την εκκλησιαστική κεντητική,αποτελούν αξιόλογα έργα τέχνης, μνημεία της νεοελληνικής κεντητικής και μαζί αξιοπρόσεκτες μαρτυρίες για τον παραδοσιακό πολιτισμό των Σαρακατσάνων. Έναν πολιτισμό που σήμερα έχει παντελώς μετασχηματισθεί, αποτελώντας αντικείμενο έρευνας για λαογράφους, εθνολόγους και κοινωνικούς ανθρωπολόγους.

Δεν πρέπει φυσικά να ξεχνάμε ότι οι ποδιές, ως λειτουργικά στοιχεία της παραδοσιακής ενδυμασίας της Σαρακατσάνας, αποτελούν και έργα παραδοσιακής υφαντικής και κεντητικής, στο πλαίσιο των οποίων πρέπει επίσης να εντάσσονται. Αποτελούν έργα και προϊόντα της παραδοσιακής τεχνολογίας του ελληνικού λαού, η οποία τα τελευταία μόλις χρόνια άρχισε να γίνεται αντικείμενο επισταμένης και συστηματικής μελέτης. Λειτουργούν έτσι και ως οργανικά στοιχεία της ίδιας της φορεσιάς, όχι μόνο ως συμβολικά μέσα αποτύπωσης και προβολής ιδεολογιών, κοσμοθεωριών και ταυτοτήτων. Αυτή ακριβώς η οργανική ένταξη επιχειρήθηκε να αποτυπωθεί με όσα προηγήθηκαν, ώστε να γίνει αντιληπτή και κατανοητή η πολυπλευρικότητα των φαινομένων που σχετίζονται με την ποδιά και τη θέση της στον παραδοσιακό πολιτισμό των Σαρακατσάνων της Θράκης...."


ΕΠΙΛΟΓΟΣ


"Σήμερα οι Σαρακατσάνοι, μέσα από τους κάθε λογής συλλόγους τους,προσπαθούν να διατηρήσουν τη συλλογική τους μνήμη και τις παραδοσιακές τους αξίες. Στο πλαίσιο αυτό η ενδυμασία, ως στοιχείο εκδήλωσης και έκφρασης ταυτότητας, παίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο. Έτσι και η ποδιά, εξέχον μέρος της ενδυμασίας αυτής, προβάλλεται κατά κόρον ως το αντιπροσωπευτικό σαρακατσάνικο σύμβολο, ως η χαρακτηριστική έκφραση της λαϊκής τους τέχνης. Σε αναβιώσεις εθίμων,εκθέσεις, εκδόσεις και εορταστικές εκδηλώσεις οι Σαρακατσάνοι δίνουν στην ενδυμασία, και πρωτευόντως στην ποδιά, την αίγλη ενός καθολικού συμβόλου, που ανάγει στο κοινό νομαδικό παρελθόν και ξυπνά λησμονημένες μνήμες από την συλλογική ιστορική μνήμη της κοινότητας.

Σε όσα προηγήθηκαν προσπαθήσαμε να δούμε τα πράγματα στις αληθινές τους διαστάσεις, αν κι η μυθοποίηση που περιγράφτηκε ενδιαφέρει επίσης τον λαογράφο, ως ένα σύγχρονο λαογραφικό φαινόμενο. Εναπόκειται πια στους ίδιους τους Σαρακατσάνους να διατηρήσουν την ταυτότητα και την πολιτισμική τους ιδιαιτερότητα, σ' έναν κόσμο που επιδιώκει, με κάθε τίμημα, την ομαδοποίηση, το σβήσιμο των διαφορετικοτήτων και την ομογενοποίηση. Στην προσπάθειά τους αυτή πρέπει να βρουν αμέριστη τη συμπαράσταση όλων ανεξαιρέτως των εμπλεκομένων πλευρών. Το αξίζουν, τόσο οι ίδιοι, όσο και η μακραίωνη ύπαρξη και παρουσία τους στον ελληνικό χώρο της Θράκης."




***Το παραπάνω κείμενο είναι απόσπασμα από το βιβλίο που εξέδωσε το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης στην Κομοτηνή το 1999 και το οποίο τιτλοφορείται "ΠΟΔΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΙΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΡΑΚΗΣ" ενώ τα κείμενα είναι πνευματική ιδιοκτησία του κυρίου Μ.Γ. Βαρβούνη,Επίκουρου Καθηγητή Λαογραφίας στο τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δ.Π.Θ.




"