portraita

Σαρακατσιαναίοι και γάμος
.
.
¨Καινούργιος γάμος γένιτι, με γειά του με γειά του, καινούργιος ειν’ και πρώτος¨
.
του Φώτη Ζυγογιάννη
μέλος της ιστοσελίδας απο το Κάστρο Βοιωτίας
    
Ο γάμος στα παλαιότερα χρόνια έπαιρνε διαφορετική διάσταση, ανάλογα με την κοινωνικη τάξη, τη φυλή, τη γεωγραφική περιοχή, την οικονομικη και επαγγελματική κατάσταση της οικογένειας που τον τελούσε. Αποτελούσε μία απο τις σπουδαιότερες εκδηλώσεις στη ζωή των ανθρώπων, αλλά και σε ολόκληρο το περιβάλλον των εμπλεκομένων. Ευκαιρία για γλέντι, αλλά και σημειο συνάντησης νέων ανθρώπων που θα οδηγήσει και σε άλλους γάμους. Οι Σαρακατσιαναίοι αποκαλούσαν το γάμο ¨χαρά¨ και το ζευγάρι ¨νέα¨. Η ολοκλήρωση του γάμου ήταν αποτέλεσμα μιας μεγάλης διαδικασίας, όχι μόνο λόγω των εθίμων που έπρεπε να τηρηθούν, αλλά και της προεργασίας που έπρεπε να γίνει, ωστε να εξακριβωθει αν ο γαμπρος ή η νύφη πληρουσαν όλες τις προυποθέσεις για να γίνει ο γάμος.

     Ο γάμος γινόταν ως επι το πλείστον με προξενιό. Κάποιοι οι οποίοι ¨ανακατώνονταν με αυτά¨ έπαιρναν την πρωτοβουλία και ξεκινούσαν το προξενιό. Το υποψήφιο ζευγάρι δεν το ρωτούσαν - όλα τα αποφάσιζαν οι μεγάλοι. Ο,τι μάθαιναν ήταν απο μισόλογα. Σχεδόν έως τη δεκαετία του 1940 η πλειονότητα των ζευγαριών έβλεπαν ο ένας τον άλλο την ημέρα του γάμου. Παράδειγμα η πατρική γιαγιά μου, η οποια παντρεύτηκε το 1943 στα χειμαδιά στο Στροβίκι της Κωπαϊδας. Την αρραβώνιασαν ενώ ελειπε απο το κονάκι, βρισκόταν μαζι με άλλες γυναικες για λούρα για να σαλώσουν τα μαντρια.



    
Ο προξενητής έπρεπε να είναι πρόσωπο σοβαρό και σεβαστό, ώστε η πρόταση που θα έκανε στην οικογένεια να λάβει και την ανάλογη προσοχή. Κάποια προξενια έκαναν και οι ραφτάδες, οι οποίοι γυρνούσαν πολλες Σαρακτσάνικες στάνες, αλλά δεν τους έδιναν μεγάλη σημασία επειδή τους θεωρούσαν κουτσομπόληδες. Αρχικά οι οικογένειες ξέταζαν τα σόγια να ταιριάζουν οι οικογένειες. Παράβλεψη αυτού του κριτηρίου γινόταν μόνο στην περίπτωση που ο γαμπρος η η νύφη ειχαν κάποιο σωματικό η ψυχικό ελλάτωμα, οπότε γινόταν παράβλεψη του οικογενειακού. Επίσης η ηθική ήταν ένα σημείο στο οποίο έδιναν μεγάλη σημασία, ιδίως για το κορίτσι. Εάν είχε ακουστεί, αποτελούσε ανασταλτικό παράγοντα για τη συνέχιση του προξενιού, αλλά είχε και συνέπεια στα υπόλοιπα θηλυκά μέλη της οικογένειας. Ένα ακόμη θέμα που κοιτούσαν ήταν η υγεία. Οι υποψήφιοι έπρεπε να είναι υγιείς, διοτι η σκληρή Σαρακατσάνικη ζωή ηθελε ανδρες και γυναίκες γερούς και δυνατους. Δεν έπρεπε να μαθευτεί οτι είχαν πάει σε γιατρό. Πολλές φορές το να μην πηγαίνουν στο γιατρό ειχε οδυνηρές συνέπειες για το νέο. Χαρακτηριστικό παραδειγμα αποτελεί η εξής ιστορία : ¨΄Ενα κορίτσι είχε πρόβλημα με την όραση του απο μικρή ηλικία, αλλά δεν το πήγαιναν σε γιατρό μην αποτελέσει εμπόδιο στο μελλοντικό του γάμο. Τελικά το 1955 παντρεύτηκε σε ηλικία 18 χρονών και στα 22 του χρόνια έχασε την όραση απο το ένα μάτι και μετά απο κάποια χρόνια κατά το ήμισυ και απο το άλλο.

     Επόμενο στάδιο ήταν να δούν το γαμπρό η τη νύφη ωστε να διαπιστώσουν εάν έχει κάποιο ελλάτωμα σωματικό, ομιλίας και φυσικής εμφάνισης. Τους άντρες τους έστελναν στα παζάρια και στις αγορές και τα κορίτσια κανόνιζαν να τα συναντήσουν στη βρύση που πέρναν νερό. Η συναντηση γινόταν συνήθως και με τη σύμφωνη γνώμη της οικογένειας του κοριτσιού. Εκει, συνοδευόμενο πάντα απο μία γυναίκα σοβαρή, γινόταν η συνάντηση, όπου οι υποψήφιοι συμπέθεροι προσπαθούσαν να κουβεντιάσουν το κορίτσι το οποίο ήταν συνήθως λακωνικό στις απαντήσεις. 


  

     Θα αναφέρω κάποια παραδείγματα τα οποία ειναι ενδεικτικά της νοοτροπίας που επικρατούσε παλιότερα γύρω απο το γάμο.

α) Δεκαετία του 1920 - Ένα κορίτσι που έχει πρόβλημα με την ακοή του, του κάνουν ένα προξενιό. Γίνεται η καθιερωμένη συνάντηση στη βρύση και οι συμπέθεροι δεν αντιλαμβάνονται το πρόβλημα, λόγω των μονολεκτικών απαντήσεων της υποψήφιας. Προχωρούν στο γάμο, ξεκινάει το συμπεθεριακό απο την Παλαιόλακα των Αγράφων που ξεκαλοκαίριαζε ο γαμπρός, να πάει στην Καρίτσα Δολόπων που ξεκαλοκαίριαζε η οικογένεια της νύφης να γίνουν τα στέφανα. Πίσω στα κονάκια του γαμπρού μαθαίνει η μάνα του το πρόβλημα και στέλνει να σταματήσουν το γάμο, χωρίς όμως αποτέλεσμα λόγω απόστασης. Ο γάμος έγινε.

β) Δεκαετία του 1940 - Δυο τσελιγκάτα ξεκινούν απο τη Βοιωτία να ξεκαλοκαιριάσουν. Το ένα απο το Στροβίκι της Κωπαίδας με προορισμό την Καρίτσα Δολόπων και το άλλο απο το Τσαμάλι της Λιβαδειάς για το Βελούχι. Πρίν τη Λαμία κοντά στις Θερμοπύλες και σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους κάνουν στάση για διανυκτέρευση, η αλλιώς ¨κονάκι¨. Εκει κοντά υπάρχει μια πηγή στην οποία οι γυναίκες απο το Τσαμάλι πήγαιναν να πάρουν νερό ακολουθούμενες απο τις άλλες απο το Στροβίκι. Ένα κορίτσι απο το Στροβίκι μόλις έφτασε, είπε τη φράση ¨να κάτσω αδερφούλις μ' απόστασα"¨. Το 1947 ένα κορίτσι απο το τσελιγκάτο που πήγαινε στη Βελούχι παντρεύτηκε. Μετά απο 3 χρόνια το 1950 κάνανε προξενιό στον κουνιάδο της, να πάρει το κορίτσι που είχε πει τη φράση ¨να κάτσω αδερφούλις μ' απόστασα¨. Τότε η πρώτη κατηγόρησε τη δεύτερη οτι δεν ήταν σοβαρή. Αυτό δείχνει ότι οι Σαρακατσιαναίοι ήταν πολύ αυστηροί κριτές, όσον αφορά τη σοβαρότητα της γυναίκας. Ο γάμος έγινε.

γ) Δεκαετία 1950 - Σε μια μεγάλη Σαρακατσάνικη στάνη της Βοιωτίας που αποτελούνταν απο περίπου 40 κονάκια, ο ξάδερφος (απο Αταλάντη) μιας γυναίκας που ήταν παντρεμένη σε αυτή τη στάνη, έρχεται να δει ενα κορίτσι που το κάνουν προξενιό στον κουνιάδο του. Ζητάει απο την οικογένεια του κοριτσιού να το δει χωρίς αυτοί να δουν το γαμπρό. Τότε η οικογένεια της νύφης απαντά : ¨Θα σας αφήσουμε να δείτε, αλλά θα δούμε κι εμεις”. Τελικά κανείς δεν υποχωρεί και όσες μέρες μένει ο προξενητής στη στάνη, απαγορεύεται η έξοδος του κοριτσιού απο το κονάκι. Ο γάμος δεν έγινε.

δ) 'Ετος 1969 - Σχεδόν όλοι οι Σαρακατσιαναίοι έχουν εγκατασταθεί σε πόλεις και χωριά, οπότε κάποια πράγματα αλλάζουν όσον αφορά τους γάμους.  Π.χ.παντρεύονται σε εκκλησίες, το νυφοδιάλεγμα γίνεται πιο ¨χωριατικα¨ κλπ. Δύο οικογένειες απο τη Βοιωτία, απο το Κάστρο ο γαμπρός και απο το Κόκκινο η νύφη, κανονίζουν να συναντηθούν στην πλατεία της Θήβας, ώστε να ϊδηθουν¨ και αν όλα πάνε καλά να γυρίσουν την ίδια μέρα στο χωριό της νύφης να δώσουν λόγο. Η κάθε οικογένεια έχει πάρει μαζί της σχεδόν 10 άτομα ως ¨κριτική επιτροπή¨. Η διαδικασία ειναι η εξής : η νύφη συνοδεία κάποιας συγγένισσας της, περπατάει μπροστά και απο πίσω ακολουθεί ο γαμπρός με τη συνοδεία κάποιου συγγενή του, παρακολουθώντας τα προσόντα της νύφης (περπάτημα, φυσικά χαρακτηριστικά, κινητικά προβλήματα κλπ). Φτάνοντας στο τέλος της πλατείας, γίνεται αντιστροφή των ρόλων, ο γαμπρός μπροστά και η νύφη απο πίσω. Στη προκειμένη περίπτωση τη νύφη στη γάμπα την ειχε δαγκώσει ένας σκύλος, κατάλοιπο από τη ζωή στα κονάκια, κάτι στο οποίο η οικογένεια του γαμπρού το εξέτασε διεξοδικά. Ο γάμος έγινε.

ε) Δεκαετία 1980 - Ένα κορίτσι το οποίο εχει τρανέψει λίγο, είναι στην απαγορευμένη για την εποχή ηλικία των ¨28¨, του κάνουν ένα προξενιό. Ο πατέρας του υποψήφιου έρχεται στο χωριό της υποψήφιας, στο οποίο έχει συγγενείς να ρωτήσει, αλλά και να δει το κορίτσι. Τον παίρνουν και τον περνάν μπροστά απο το σπίτι του κοριτσιού, το οποίο μόλις έχει γυρίσει απο τα πρόβατα και είναι ¨ανάλλαγο¨, οπότε η δουλειά χαλάει, λόγω της λάθος ώρας που πέρασαν να το δουν. 


  

     Υπάρχουν πάρα πολλά παραδείγματα. Ανέφερα ενδεικτικά πέντε διαφορετικά, τα οποία διαδραματίσθηκαν σε διαφορετικές δεκαετίες, για να δείξω οτι οι εποχές μπορεί να αλλάζουν, αλλά απο το 1920 που είναι το πρώτο παράδειγμα, έως το 1980 που είναι το τελευταίο, οι Σαρακατσιαναίοι μπορεί να εγκαταστάθηκαν σε χωριά, να άλλαξαν επάγγελμα, να σπούδασαν, να ήρθαν σε επαφή με το ντόπιο πληθυσμό κ.α., αλλά αυτό που δεν άλλαξε όλα αυτά τα χρόνια ήταν οτι προτεραιότητα έδιναν στον άνθρωπο. Δηλαδή να ειναι σοβαρός, υγιής, ηθικός, να έχει ¨νιάτα¨ και να είναι απο καλή σειρά και όχι στην προίκα.  Άλλωστε στην κουλτούρα τους και στον πολιτισμό τους δεν είχαν τη λέξη προικοσύμφωνο και συμβόλαιο, αλλά της λέξη ¨λόγος¨.

     Βεβαίως, όλα αυτα που ανέφερα γίνονταν με απόλυτη ΜΥΣΤΙΚΟΤΗΤΑ, γιατι όπως όλοι ξέρουμε η μυστικοπάθεια είναι στο DNA των Σαρακατσαναίων ακόμη και σήμερα.


Υ.Γ. Επειδη ειναι η πρώτη φορά που λειτουργώ ως ενεργό μέλος της ιστοσελίδας και όχι ως απλός αναγνώστης, σχόλια και παρατηρήσεις δεκτές από όλους στο e-mail μου : zigfotis@gmail.com

Φώτης Ζυγογιάννης






Φωτογραφιες από την οικογενειακή συλλογή του Φώτη Ζυγογιάννη με ένα σταυρωτό κουστέκι και μία πόρπη.Ανήκαν στην προγιαγιά του Φωτεινή Χρήστου Ζυγογιάννη (1890-1984) το γένος Αλεξάνδρου Φακίτσα. Περιήλθαν στην κατοχή της το 1908 που παντρεύτηκε, από την οικογένεια του άντρα της, μαζί με ένα ζευγάρι σκουλαρίκια και δύο βραχιόλια. Προηγουμένως ανήκαν στη μεγαλύτερη νύφη της οικογένειας και η οποία παρέδωσε τη νυφική “αρματωσιά” όταν παντρεύτηκε ο μικρότερος αδελφός του άντρα της. Το μόνο που κράτησε ήταν η αλυσίδα, η οποία ξεκινούσε απο την πόρπη και καρφιτσωνόταν στην ποδιά και η οποία στο πίσω μέρος αναγράφει το έτος 1832.