portraita



ΟΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΟΙ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ
ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ


ΔΙΟΝΥΣΗΣ ΜΑΥΡΟΓΙΑΝΝΗΣ

Ο καθηγητής κοινωνιολογίας και πρώτος πρύτανης του Δ.Π.Θ. Διονύσης Μαυρόγιαννης, ολοκλήρωσε και κυκλοφόρησε σε δύο ογκώδεις τόμους την επιτόπια έρευνά του για του Σαρακατσάνους Θράκης-Αν. Μακεδονίας που περιλαμβάνει κοινωνικές ομάδες, συντροφικό και συμμετοχικό τρόπο παραγωγής, γεωγραφική και κοινωνική κινητικότητα, αγροτική οικονομία και ανάπτυξη, κοινωνική ανθρωπολογία, λαογραφία, εθνογραφία, γλωσσολογία. Η μέθοδος της έρευνας ήταν επιτόπια βάσει ερωτηματολογίου, συνεντεύξεων, καταγραφών και συλλογής φωτογραφιών, προσώπων και αντικειμένων (λαϊκών τεχνουργημάτων) και πραγματοποιήθηκε στους τρεις νομούς της Θράκης και 9 της Κεντρικής και Ανατολικής Μακεδονίας.







ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (Δ.Π.Θ.) Νομική Σχολή. Έδρα γενικής κοινωνιολογίας. Ερευνητής: Διονύσης Μαυρόγιαννης, καθηγητής κοινωνιολογίας, π.πρύτανης του Δ.Π.Θ. Θέμα: Οι Σαρακατσάνοι της Θράκης, της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας Αντικείμενο: Επιτόπια κοινωνιολογική έρευνα από τον Έβρο ως τη Θεσσαλονίκη Συγγενείς κλάδοι: Κοινωνικές ομάδες, συντροφικός και συμμετοχικός τρόπος παραγωγής, γεωγραφική και κοινωνική κινητικότητα, αγροτική οικονομία και ανάπτυξη, κοινωνική ανθρωπολογία, λαογραφία, εθνογραφία, γλωσσολογία. Μέθοδος έρευνας: Επιτόπια έρευνα βάσει ερωτηματολογίου, συνεντεύξεων, καταγραφών και συλλογής φωτογραφιών, προσώπων και αντικειμένων (Σαρακατσάνικων λαϊκών τεχνουργημάτων) Έκταση έρευνας: Οι οικισμοί των εννέα νομών : Θράκης (3) και της κεντρικής και ανατολικής Μακεδονίας (6) στους οποίους διαβούν οι Σαρακατσάνοι. Διεξαγωγή της έρευνας: Η έρευνα οργανώθηκε και διεξήχθη από τον καθηγητή με τη βοήθεια δασκάλων Σαρακατσάνων στα πλαίσια του ερευνητικού προγράμματος της έδρας κοινωνιολογίας για τις παραδοσιακές και περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, για παραδοσιακά επαγγέλματα της Κομοτηνής και Θράκης, για την πολιτιστική υποδομή των Πομάκων κ.α..

Στο πρώτο μέρος του τόμου (σελίδες 400, 21x29) δημοσιεύονται: Η καταγραφή των οικογενειών (σόϊα, οικογένειες, μέλη) είναι εκτεταμένη και έχει απογραφικό χαρακτήρα. Έτσι, δημοσιεύονται ονόματα, προέλευση και άλλα στοιχεία 6.014 οικογενειών με 25.400 μέλη, οι οποίες ήταν εγκατεστημένες σε 291 οικισμούς (ύπαιθρο και αστικά κέντρα) κατά τη δεκαετία του 1980. Η καταγραφή περιλαμβάνει επίσης στοιχεία για τον καλλιεργούμενο κλήρο (216.197 στρέμματα) καθώς και αριθμό κοπαδιών και προβάτων (1031 κοπάδια με 177.965 πρόβατα) κατά οικογένεια ή οικισμό (η καταγραφή αυτή δεν καλύπτει τη συνολική έκταση της καλλιεργούμενης γης ή τον αριθμό των ζώων). Τέλος, η καταγραφή των μη αγροτικών ή κτηνοτροφικών απασχολήσεων, περιλαμβάνει όλα τα επαγγέλματα (1729) της δεκαετίας του 1980 (επιστήμονες, δημόσιοι και ιδιωτικοί υπάλληλοι, στρατιωτικοί, έμποροι και βιομήχανοι/βιοτέχνες, επαγγελματίες, μισθωτοί, μετανάστες). Συμπληρωματική έρευνα η οποία έγινε στο νομό Ροδόπης το Σεπτέμβριο του 1997 προσκομίζει νέα στοιχεία για τη γεωγραφική και κοινωνική κινητικότητα, επιτρέπει συγκρίσεις και συμπεράσματα των στοιχείων των ερευνών των δύο δεκαετιών, εκείνης του 1980 και αυτής του έτους 1990.

Στο δεύτερο μέρος του τόμου 1 περιέχονται: Σπαράγματα από την πολιτιστική κληρονομιά επωνύμων Σαρακατσάνων που διαβούσαν κατά τους τελευταίους δύο αιώνες στον ευρύτερο χώρο της Βόρειας Ελλάδας, της Τουρκίας (Ανατολική Θράκη), της Βουλγαρίας και της Σερβίας. Το πρωτογενές υλικό που συγκεντρώθηκε και δημοσιεύεται αφορά σε ποικίλα κοινωνικά, οικονομικά, λαογραφικά και πολιτιστικά θέματα, όπως: Την οργάνωση και λειτουργία των τσελιγκάτων ως αυθόρμητων συντροφικών (συμμετοχικών) παραγωγικών ομάδων νομαδικής κτηνοτροφίας στα βοσκοτόπια της Ελλάδας και της Βαλκανικής. Τις νέες διαδρομές (parcours, itineraires) στα καλοκαιρινά βοσκοτόπια και τους τόπους της χειμωνιάτικης διαβίωσης από τον περασμένο αιώνα. Την ταυτότητα 25 επώνυμων και φημισμένων Τσελιγκάδων της Θράκης. Διηγήσεις για τα έθιμα, τις συνήθειες, τις συμφωνίες, τις διαφορές. Καταγραφές για την καθημερινή ζωή στα καλύβια. Περιγραφές για την παντρειά και τον Σαρακατσάνικο γάμο. Καταγραφή του παροιμιακού λόγου (150 περίπου παροιμίες) και τραγουδιών (100 περίπου δημοτικά άσματα) με αναφορές στα πρόσωπα που τα τραγουδούσαν, τον τόπο και το χρόνο. Τόμος 2, σελίδες 232, 21x29 Τα πρόσωπα, οι τόποι, τα πράγματα (λαϊκά τεχνουργήματα). Ανέκδοτα φωτογραφικά ντοκουμέντα. (περιεχόμενα και πρόλογος στα ελληνικά, γαλλικά και αγγλικά).

Στο πρώτο μέρος δημοσιεύονται 318 ασπρόμαυρες φωτογραφίες επώνυμων σαρακατσάνικων τσελιγκάτων, οικογενειών και ατόμων από τη Βόρειο Ελλάδα, την Τουρκία (Ανατολική Θράκη), τη Βουλγαρία και τη Σερβία της περιόδου 1910-1970. Το χαρακτηριστικό των φωτογραφιών αυτών είναι ότι τα πρόσωπα είναι επώνυμα και γνωστός ο τόπος και ο ακριβής χρόνος που τραβήχτηκαν αυτές οι φωτογραφίες. Τα φωτογραφικά αυτά ντοκουμέντα διευκολύνουν τη μελέτη της κοινωνικής συγκρότησης, διαβίωσης και συμπεριφοράς των Σαρακατσάνων σε ποικίλες εκδηλώσεις (παραγωγή, γάμος, βαφτίσια, χοροί, υπαίθρια σχολεία, ομάδες τσελιγκάδων και σμιχτάδων), ηλικίες (παιδιά, νέοι) και κατηγορίες (άντρες , γυναίκες, κτηνοτρόφοι, ατομικές οικογένειες). Παρέχεται επίσης η ευκαιρία να παρατηρήσει και παρακολουθήσει ο αναγνώστης και ο μελετητής την ενδυματολογική ταυτότητα, την ποικιλία της ανάμεσα στις τρεις κύριες ομάδες προέλευσης (τους Σαρακατσάνους πολίτες, τους Μακεδόνες, τους Σερβιάνους και αυτούς που διαβιούν στη Βουλγαρία) καθώς και την εξέλιξή τους κατά τις διαδοχικές περιόδους αλλαγής τρόπου παραγωγής και διαβίωσης από το 1910 ως σήμερα.

Το δεύτερο μέρος περιέχει 270 έγχρωμες φωτογραφίες από σαρακατσάνικα λαϊκά τεχνουργήματα μεγάλης σημασίας και πρωτότυπης χειροποίητης κατασκευής (κεντητά παλτά, ποδιές (παναγιούλες και μπροστομούνες), κεντητά μανίκια (φρούσα), κεντητές κάλτσες (καλτσούνες και πατούνες) και ορισμένα ξύλινα αντικείμενα με γεωμετρικά, αστρικά, φυτικά και φαλλικά σύμβολα, αναπαραγόμενα και μεταφερόμενα από γενιά σε γενιά από τις Σαρακατσάνες, θεματοφύλακες της διαχρονικής ελληνικής ταυτότητας. Πολλά από τα αντικείμενα αυτά αποτελούν τμήμα της συλλογής της έρευνας, η οποία αποτελεί ιδιοκτησία του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, ενώ πρόταση του ερευνητή η οποία δεν έγινε δεκτή από την Πολιτεία, ήταν η δημιουργία σαρακατσάνικου μουσείου στην Κομοτηνή.

Συμπέρασμα: Το δημοσιευμένο υλικό της έρευνας επιτρέπει μία καινούργια και πολυδιάστατη προσέγγιση και γνωριμία με τις σαρακατσάνικες κοινωνικές ομάδες της Βόρειας Ελλάδας και της νότιο-ανατολικής Βαλκανικής, οι οποίες για αιώνες περιέτρεχαν τα βουνά και τους κάμπους κυνηγώντας την πράσινη χλόη. Η κοινωνική τους συγκρότηση, η οικονομική τους οργάνωση, η ελληνική λαλιά τους και συνείδηση και η πολιτιστική τους ταυτότητα όπως αυτές ξεδιπλώνονται στις σελίδες των δύο τόμων του πιο πάνω υλικού της έρευνας, συνιστούν σπουδαίες ψηφίδες στην τεράστια ελληνική και βαλκανική νωπογραφία της σαρακατσάνικης μη –εγγράμματης κοινωνίας και εποποιίας με τους ήρωες της, την συμβολή της στην οικονομική ζωή της χώρας και τις αξιομνημόνευτες θυσίες της κατά τους εθνικό-απελευθερωτικούς αγώνες το 1821 και το 1912. Το δημοσιευμένο υλικό παρέχει πρωτογενή στοιχεία για την καταγωγή, την εθνική και πολιτιστική ταυτότητα, για τη γεωγραφική κινητικότητα στη Βόρεια Ελλάδα και στα τρία όμορα κράτη (Σερβία, Βουλγαρία, Τουρκία) από τον περασμένο αιώνα, καθώς και για το μετασχηματισμό, οικονομικό και κοινωνικό, των τριών τελευταίων γενεών των Σαρακατσάνων (τσελιγκάδες, γεωργοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, επιστήμονες και πολιτικοί (1910-1990). Οι οριστικά μετασχηματιζόμενες σαρακατσάνικες ομάδες και οικογένειες αποτελούν επίσης σύγχρονες βιωμένες, και όχι μουσειακές, μαρτυρίες των τελευταίων ομάδων νομαδικού ποιμενικού βίου της Ευρώπης (αν εξαιρέσουμε τους Λάπωνες) των οποίων ο παραδοσιακός τρόπος συλλογικής παραγωγής, κοινωνικής συνοχής και πολιτιστικής αναπαραγωγής ερμηνεύουν και συμπληρώνουν τη συγκρότηση, ταυτότητα και μετεξέλιξη της ελληνικής αλλά και ευρωπαϊκής γενικότερα κοινωνίας και οικονομίας. Τόμος 3, σελίδες 400, 21x29 (υπό έκδοση). Κοινωνιολογική μελέτη για το μετασχηματισμό των σαρακατσάνικων, κτηνοτροφικών ομάδων: οικονομικοί μηχανισμοί, γεωγραφική και κοινωνική κινητικότητα, πολιτισμική ταυτότητα. (περίληψη στα γαλλικά και αγγλικά). Η μελέτη αυτή στηρίζεται αφ’ ενός στο υλικό της έρευνας, δημοσιευμένο και ανέκδοτο και αφ’ ετέρου σε βιβλιογραφικό και σε πρωτογενές ερευνητικό υλικό, παλιότερο και πιο πρόσφατο, όπως το γλωσσολογικό λαογραφικό οικονομικό και πληθυσμιακό της Αγγελικής Χατζημιχάλη, του Δανού γλωσσολόγου Hoeg, του Αγγλου Campell.