portraita

..
Οι πλάτες απ΄ τα σφαχτά



του Θεόδωρου Γιαννακού


Οι παλιοί Σαρακατσιαναίοι πίστευαν πολύ στις πλάτες από τα σφαχτά. Τις τήραγαν για να δουν τα μελλούμενα. Αν θα γίνει πόλεμος, πώς θα πάει το βιο, αν υπάρχει θάνατος κ.τ.λ. Λίγοι όμως ήταν αυτοί που ήξεραν να τις «διαβάζουν» καλά. Τα σημάδια της πλάτης έδειχναν φυσικά για το νοικοκύρη του σπιτιού. Πιο πολύ από όλες τις πλάτες έδειχναν οι πλάτες από τα σφαχτά που έσφαζαν στα γκουρμπάνια.



Ας προσπαθήσουμε τώρα με τη βοήθεια της 80χρονης Σαρακατσιάνας γερόντισσας Μαρίας Καραφυλλιά να «διαβάσουμε» μια πλάτη.


Η πλάτη από το ζώο μοιάζει περίπου με ισοσκελές τρίγωνο. Επάνω στην πλάκα από την πλάτη υπάρχει ένα κόκκαλο που είναι κάθετο σε αυτήν. Το κόκκαλο αυτό το λένε σταυρό. Παίρνουμε το τρίγωνο (πλάτη) και το αναστρέφουμε. Τώρα η κορυφή κοιτάζει προς το έδαφος. Κοιτάζουμε την πλάτη από την μπροστινή μεριά. Από την πίσω μεριά είναι ο σταυρός. Από την αριστερή πλευρά, τη μεριά του σταυρού είναι οι Χριστιανοί. Από τη δεξιά πλευρά είναι οι αλλόθρησκοι. Η πλευρά που έχει περισσότερη σκιά (κάτι σα μουτζούρα, θολούρα), είναι και η πιο δυνατή. Η κορυφή από τη βάση κάποιες φορές είναι κάπως μυτερή, κάτι σαν βέλος. Αν είναι η δεξιά κορυφή τότε η δύναμη πάει στους αλλόθρησκους. Αν είναι η αριστερή πάει στους Χριστιανούς.

Όταν η πλάτη έχει πολλή θολούρα (σκιές) από τη βάση μέχρι το κέντρο, ας πούμε του τριγώνου, τότε στο κράτος θα υπάρχει πολλή ανακατωσούρα, φασαρίες, πόλεμος. Για να υπάρχει ηρεμία θα πρέπει η επιφάνεια του τριγώνου να είναι άσπρη και στη βάση του λίγο θολή.



Τα μαύρα στίγματα πάνω στην πλάτη είναι μνήματα, θάνατος. Αν το στίγμα είνει μικρό και στρόγγυλο πρόκειται για άντρα. Αν είναι κάπως μακρόστενο πρόκειται για γυναίκα. Αν είναι κατα κάποιο τρόπο στο κέντρο και ανάμεσα από τις δυο πλευρές της κορυφής πρόκειται για το νοικοκύρη. Αν είναι κάπως στο πλάι πρόκειται για συγγενή του νοικοκύρη. Βάζουμε πάνω στην κορυφή τον αντίχειρα. Αν η τελευταία φάλαγγα από το δάχτυλο καλύπτει το στίγμα, τότε ο θάνατος δεν ήρθε ακόμα. Αν η φάλαγγα δεν το καλύπτει και είναι μακρύτερα, τότε ο θάνατος έχει επέλθει. Στίγμα επάνω στην κούπα από την πλάτη σημαίνει θάνατος για το νοικοκύρη. Κούπα λέμε την κορυφή που έχει το σχήμα μιας μικρής γούρνας.

Το νεύρο που είναι κολλημένο από την άκρη της κούπας δείχνει τα άλογα. Αν είναι μακρύ και γερό πάει να πει ότι τα άλογα θα πάνε καλά. Και ξέρουμε πόση σημασία είχαν τα άλογα για τους Σαρακατσιαναίους.







Πάμε τώρα στο σταυρό. Όταν η ράχη έχει σκιές πέρα πέρα, τότε τα πρόβατα δεν θα έχουν πρόβλημα. Αν υπάρχουν ασπρίλες μέσα στις σκιές, τότε θα έχουμε απώλειες.



Η ράχη από το σταυρό είναι κάπως πλατιά. Βάζουμε κάτω από το πλάτωμα το δάχτυλό μας. Αν το δάχτυλο βρίσκει εμπόδιο και κρατάει την πλάτη, τότε τα οικονομικά του σπιτιού θα πάνε πολύ καλά. Αν η πλάτη πέσει , τότε θα έχουμε οικονομικά προβλήματα.

Κάποιες σπάνιες φορές πάνω στη πλάτη υπήρχε τρύπα. Αυτό ήταν σίγουρα θάνατος και μάλιστα από σφαίρα. Κάποια φορά σε ένα γλέντι, ο ειδικός τήραξε την πλάτη. Είδε μια τρύπα πάνω στην πλάτη. Το ανακοίνωσε στους άλλους. Όλοι τρόμαξαν κι αμέσως ο χορός σταμάτησε. Μετά από δυο μέρες βρή­καν μια φοράδα σκοτωμένη με μια σφαίρα στο μέτωπο. Έτσι ησύχασαν. Η πλάτη έδειξε στη φοράδα είπαν.







Ο Ευριπίδης Μακρής στο βιβλίο του ΄΄Ζωή και παράδοση των Σαρακατσαναίων΄΄ αναφέρει : Το Νοέμβρη του 1973 πήγα να ιδώ τους γονείς μου που ήταν με τα αδέρφια μου. Έσφαξαν αρνί το βράδυ. Ο πατέρας μου (ήταν 68 χρονών) πήρε την πλάτη και την τήραξε.



- « Άιντι, γριά, είπε στη μάνα μου, κάποιος από τους δυο μας απάνω στο χρόνο θα φύγει. Η πλάτη έχει μνήμα μέσα στο σπίτι ».

Φυσικά δε δώσαμε σημασία, γιατί είναι αλήθεια πως λίγοι είναι αυτοί που δίνουν σημασία σ’ αυτά τα πράγματα. Η αλήθεια είναι πάντως πως πράγματι πριν κλείσει ο χρόνος, την 1η Οκτωβρίου το ’74 ο πατέρας μου πέθανε. ­Σύ­μπτω­ση ; Πρό­βλεψη ; Δεν ξέρω.


Σχετικές αναφορές


Σπύρος Νάστος (Πυλαία Έβρου):

Το 1955 το καλοκαίρι, του Προφήτη Ηλία η της Παναγίας δεν θυμάμαι, είχε κουρμπάνι ένας θείος μου, ο μπάρμπας μου ο Χρήστος. Ένας γαμπρός μου από πρώτη ξαδέλφη, όπως έλεγαν καταλάβαινε την πλάτη και δίπλα απ αυτόν κάθοταν ένας συμπέθερος μου, ο μπάρμπα Κώτσος ο Κλειτσιώτης. Κάθονταν όλοι γύρω-γύρω από το τραπέζι και τραγουδούσαν το κουρμπάνι. Βλέπει την πλάτη και λέει : Κωστάκη, το στόμα σου ραμμένο, αυτός ο νοικοκύρης άλλο κουρμπάνι δεν θα σφάξει. Πράγματι, το Γενάρη πέθανε, ήταν ένα μεγάλο χιόνι και πήγαιναν απάν κι αυτός παράμεινε, γύρισαν να τον πάρουν πίσω, αλλά πάγωσε απ το χιόνι. Εκείνοι που καταλάβαιναν, καταλάβαιναν. Αυτό το πιστεύω κι απ΄ ότι άκουγα απ΄ τους παλιούς. Δεν διάβαζαν όλες τις πλάτες, το ταμένο μόνο διάβαζαν. Έταζαν ένα αρνί την ώρα που γεννιόταν κι έλεγαν αυτό είναι κουρμπάνι, θα το σφάξω στη γιορτή μου. Δεν διάβαζαν όλα τα αρνιά μόνο το ταμένο.

Χρήστος Γίδαρος (Ν.Κορδελιό-Θεσσαλονίκη):

Παρ’ όλο που στη Σαρακατσάνικη οικογένεια ο άντρας αποφάσιζε, ....στο μόνο πράγμα που δεν έφερνε αντίρρηση ο άντρας στη γυναίκα ήταν στο τάμα. Το αποφάσιζε η γυναίκα. Το τάμα θα το έκανε ....η μάνα, ... η πεθερά, ...η γυναίκα. Κάθε χρόνο έκανε κουρμπάνι, ...σαν ευχή, ....και καλούσε όλο το μπατζιό. Και βέβαια τάμα χωρίς σφαχτό δεν γίνονταν. Για την πλάτη, εγώ δεν έχω ασχοληθεί, αλλά αυτά που μου έλεγαν ο πατέρας μου και ο παππούς μου, την πίστευαν πολύ. Και θυμάμαι, η μία η πλάτη μετράει, όχι και οι δύο.

Μαρία Καραφυλλιά (Κρηστώνη Κιλκίς):

Η πεθερά μ’ κάθε χρόνο γεννούσε ένα παιδί. Είχε ένα μπάρμπα κι έσφαζαν κάνα αρνί στο κουρμπάνι, …έπαιρνε ο θείος την πλάτη : Α! Μαριγάκι, ….πάλι έχεις κούνια φέτο. …Σώπα λαλά μ’ , τι’ναι αυτά π’λες. Κι όμως έβλεπε στην πλάτη την κούνια.