portraita





Το παρόν Λεύκωμα αποτελεί τη συνέχεια των εκδόσεων της Αδελφό­τητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου, μέσα από τις οποίες φιλοδοξούμε να διασώσουμε και να διαδώσουμε βασικά στοιχεία της πολιτισμικής μας ταυτότητας. Προηγήθηκε το 1983 η έκδοση των Σαρακατσάνικων τραγουδιών της Ηπείρου και ακολούθησε το 2008 η έκδοση φωτογραφικού Λευκώματος - Ανθολογίου Κειμένων αφιερωμένου στη Σαρακατσάνα γυναίκα.


Η συλλογή φωτογραφιών άρχισε όταν τα μέλη της Αδελφότητας, αφήνοντας πίσω τη σαρακατσάνικη ζωή και απασχόληση, κουβαλώντας μαζί τους μνήμες και αναμνήσεις, έστησαν ο καθένας το δικό του «κονάκι», και όλοι μαζί, ως Σύλλογος, ένα κοινό «κονάκι» σε κάποιο γραφείο στο κέντρο της Αθήνας. Στους τοίχους του τα μέλη του Συλλόγου κρέμασαν κάδρα με φωτογραφίες που έφεραν μαζί τους με σκηνές της νομαδικής ζωής και με πρόσωπα, άλλα εν ζωή και άλλα όχι, τα οποία πρωταγωνίστησαν στο σαρακατσάνικο βίο. Με τον καιρό, η συλ­λογή φωτογραφιών εμπλουτίστηκε, και κάποιες από αυτές χρησιμοποιήθηκαν στις προηγούμενες εκδόσεις της Αδελφότητας ως τεκμήρια που επιβεβαίωναν το λόγο. Στο κάλεσμα που απευθύναμε μέσω της εφημερί­δας μας, «τα Σαρακατσάνικα Χαιρετήματα», οι Σαρακατσαναίοι της Ηπείρου κι όχι μόνο, άνοιξαν τα συρτάρια, τα μπαούλα και τους «αδραχτολόγους» που τους άφησαν οι μανάδες τους, ξανακοίταξαν τις παλιές φωτογραφίες-κειμήλια που είχαν μέσα τους, τις ξεχώρισαν και έστειλαν και σε μας όσες έκριναν ότι μπορούν να συμβά­λουν στη διάσωση της παράδοσης μας.



Απο τα βουνά του Ζαγορίου στο Ξηρόμερο - Οικογένεια Χρήστου Παν. Καζούκα - Αλεξάνδρα σύζυγος Χρ. Καζούκα το γένος Χριστόδ. Κάκου - Πάτρα σύζυγος Θωμά Καζούκα το γένος Ι. Τσουμάνη - Γιώργος Χρ. Καζούκας - Αμφιλοχία – Αρχές δεκαετίας 1940 - Αρχείο Αγγελικής Χατζημιχάλη



Με βάση τις φωτογραφίες της συλλογής μας οργανώσαμε εκθέσεις κατ' αρχήν στην Αθήνα και στη συνέχεια στα κατά τόπους ανταμώματα Σαρακατσαναίων. Τις εκθέσεις αυτές επισκέφτηκαν πολλοί, Σαρακατσαναίοι και φίλοι τους, γονείς που έδειχναν στα παιδιά τους στιγμές από τη ζωή των πατεράδων τους, παππούδες και για­γιάδες με τα εγγόνια τους που αναρωτιόνταν αν ακόμα έχουν αυτές τις όμορφες φορεσιές των φωτογραφιών, νέοι και νέες που μάθαιναν μέσα από τις φωτογραφίες για έναν κόσμο που δεν υπάρχει πια. Οι λεζάντες των φωτογραφιών, λιτές με λίγα ονόματα και γεγονότα, σε γύριζαν στα κοπάδια και στα τσελιγκάτα, στα νιάτα, στα παλιά τα χρόνια, στο γάμο της στάνης και στα πανηγύρια στα κονάκια.

«Παλιά μου χρόνια και καιροί, παλιά και περασμένα,

δεν θα ξαναγυρίσετε, να 'ρθει ο καιρός μου πίσω».



Τέντες στον κάμπο στα Γιάννενα, στη στράτα για τα βουνά - Αρχείο Αγγελικής Χατζημιχάλη



Η συλλογή μας, με το πέρασμα των χρόνων κι ύστερα από επίπονη προσπάθεια των μελών του Δ.Σ. του Συλλόγου μεγάλωνε, έφτασε σχεδόν τις χίλιες φωτογραφίες κι έτσι γεννήθηκε η ιδέα να εκδοθεί ένα Λεύκωμα που θα «ζωντανέψει» την πορεία των Σαρακατσαναίων, ιδιαίτερα της Ηπείρου, στον τόπο και στο χρόνο, και θα διασώσει από τη λήθη του χρόνου κάποια ασπρόμαυρα ντοκουμέντα πριν ξεθωριάσουν και χαθούν. Έτσι λοι­πόν τις ξεχωρίσαμε κατά οικογένειες, τις ομαδοποιήσαμε κατά φάση και δραστηριότητα της καθημερινότητας και της παραδοσιακής ζωής, τις κατηγοριοποιήσαμε χρονολογικά και αρχίσαμε να συγκεντρώνουμε στοιχεία για τα πρόσωπα και τα γεγονότα που απαθανάτιζαν οι ασπρόμαυρες φωτογραφίες. Και κάπως έτσι πορευτήκα­με μέχρι την έκδοση του Λευκώματος. Με προβληματισμό, πολλές σκέψεις και διαφορετικές απόψεις, αλλά με ένα στόχο, να πετύχουμε το καλύτερο, για να παραμείνει ζωντανή η ζωή των Σαρακατσαναίων, να μπορούν όσοι ανοίξουν το Λεύκωμα να ταξιδέψουν μαζί τους νοερά στα βουνά, στα χειμαδιά, στη στρούγκα, στα μαντριά.



Η Μαρία και ο Βαγγέλης Θεοδ. Μυριούνης - Στη στράτα απο τη Βίτσα Ζαγορίου στη Μυρσίνη Πρέβεζας - 1958


Το Λεύκωμα είναι και για όσους έζησαν, έστω και στο τελευταίο στάδιο, τη νομαδική διαβίωση, λεύκωμα μνή­μης, οφειλόμενο μνημόσυνο στους πατεράδες και τις μανάδες, που μας έβγαλαν από τα λόγγα, μας έστειλαν να μορφωθούμε, να αλλάξουμε τρόπο ζωής, να ενταχθούμε ισότιμοι στην υπόλοιπη ελληνική κοινωνία. Για τις επόμενες γενιές, όσοι έχουν σαρακατσάνικη καταγωγή, είναι γνήσια αποτύπωση της ρίζας τους, αυθεντική καταγραφή του παρελθόντος για το στέρεο χτίσιμο του μέλλοντος. Παράλληλα, είναι μια σημαντική πηγή αξι­άπιστης γνώσης και ουσιαστικής πληροφόρησης για τους ερευνητές και όσους ενδιαφέρονται να μελετήσουν τη ζωή και την παράδοση των Σαρακατσαναίων.


Το φωτογραφικό υλικό του Λευκώματος καλύπτει τη χρονική περίοδο από το 1880 μέχρι το τέλος της δεκαετίας του 1950, της δεκαετίας που άρχισε το τέλος της νομαδικής διαβίωσης των Σαρακατσαναίων. Επιλεκτικά και συμ­βολικά, παρατίθενται ακόμη ορισμένες φωτογραφίες από τις δεκαετίες που ακολουθούν, που δείχνουν τα πρώτα βήματα τους στην αστική διαβίωση. Το μεγαλύτερο ποσοστό των φωτογραφιών προέρχεται από την Ήπειρο. Υπάρχουν ελάχιστες κι από άλλα μέρη της Ελλάδας, που επιβεβαιώνουν την ενότητα των Σαρακατσαναίων, όπου κι αν αυτοί διασκορπίστηκαν.



Οι γυναίκες σκεπάζουν το ορθό κονάκι με άχυρο - Μιτσικέλι, 1922 – Φωτ. C. Hoeg



Επειδή οι τομείς της ζωής των Σαρακατσαναίων ήταν πολλοί, για την ευκολότερη κατανόηση τους, κατανείμα­με το φωτογραφικό υλικό σε εννέα ενότητες προτάσσοντας σε κάθε μία ένα κείμενο από καταξιωμένους συγ­γραφείς που αναφέρονται στους Σαρακατσαναίους. Τέλος, επιλέξαμε εκείνες από τις φωτογραφίες που θα εξυπηρετούσαν καλύτερα το στόχο μας, την ολοκληρωμένη και πολύπλευρη παρουσίαση της παράδοσης μας. Οι ενότητες αυτές είναι η πορεία τους, ανάλογα με τις ανάγκες του κοπαδιού, από τα χειμαδιά προς τα βουνά και αντίστροφα. Παρουσιάζουμε το στήσιμο των κονακιών και τη ζωή με τα κοπάδια με τα οποία ήταν στενά δεμένοι, τους ανθρώπους, αρχικά στο γάμο τους και στην οικογένεια, τη συζυγική και την ευρύτερη, ακολουθούν όσοι αποτελούν την οικογένεια, ιεραρχικά κατά την «τάξη» των Σαρακατσαναίων: οι άνδρες, οι γυναίκες και τα παιδιά. Το Λεύκωμα ολοκληρώνεται με το τέλος της νομαδικής διαβίωσης και το πέρασμα των Σαρακατσαναίων στους αστικούς τρόπους ζωής.


Ο Ηλίας Ι. Βαγγελής και η γυναίκα του Ιππολύτη το γένος Δ. Γιαννάκη έξω απο το κονάκι τους - Άκτιο Πρέβεζας - 1960



Καταβάλαμε κάθε δυνατή προσπάθεια ως Αδελφότητα για μια άρτια παρουσίαση.


Στην προσπάθεια αυτή, σημαντική ήταν η αρωγή της κυρίας Μαρίνας Βρέλλη-Ζάχου, αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, που αποδέχτηκε με χαρά και ιδιαίτερο ζήλο να μας βοηθήσει με τις συμβουλές και τις γνώσεις της. Η συμβολή της, από επιστημονικής πλευράς, ήταν ιδιαίτερα μεγάλη και την ευχαριστούμε θερμά.


Ευχαριστούμε επίσης τους φιλολόγους κ.κ. Βαγγέλη Παπιγκιώτη και Θεόδωρο Γόγολο που έγραψαν τα εισαγωγι­κά κείμενα του Λευκώματος για τους Σαρακατσαναίους και την πολιτισμική αξία των φωτογραφιών αντίστοιχα.


Θερμές ευχαριστίες εξάλλου οφείλουμε, σε όλους όσοι με οποιονδήποτε τρόπο συνέβαλαν στην έκδοση του Λευκώματος: τα Μέλη των προηγουμένων Συμβουλίων της Αδελφότητας, που άρχισαν τη συλλογή των φωτογραφιών, όλους τους Σαρακατσαναίους, που με προθυμία μας έστειλαν φωτογραφίες από τα οικογενειακά τους αρχεία, όλους όσοι μας βοήθησαν να αναγνωρίσουμε τα γεγονότα και τα εικονιζόμενα πρόσωπα και να συντάξουμε τις λεζάντες που αποτελούν την ταυτότητα της κάθε φωτογραφίας και παρουσιάζουν σημαντικά γενεαλογικά στοιχεία των οικογενειών. (Όσον αφορά τις λεζάντες των πιο παλιών φωτογραφιών, μολονότι διασταυρώσαμε με κόπο τα στοιχεία τους, εκτιμούμε ότι σε ορισμένες, πιστεύουμε ελάχιστες, ίσως να υπάρχουν κάποια κενά ή, ως ένα βαθμό και λάθη).


Ευχαριστούμε, τέλος και όσους συνέβαλαν οικονομικά στην έκδοση του Λευκώματος.


Με αυτές τις σκέψεις και με πλήρη συναίσθηση της βαριάς ευθύνης απέναντι στην ιστορία και την παράδοση των Σαρακατσαναίων, παραδίνουμε το Λεύκωμα αυτό για να γίνει κτήμα όσων τους αγαπούν.



Δημήτριος Π. Κάτσενος

Πρόεδρος της Αδελφότητας των εν Αθήναις Σαρακατσαναίων Ηπείρου

Αθήνα, Ιούλιος 2011



Στάνη Θόδωρου Ευαγγ. Βαγγελή στη θέση «Λάκκα της τέντας»

Πάπιγκο Ζαγορίου - 1935



ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ

Ένα λεύκωμα με παλιές φωτογραφίες είναι έτσι κι αλλιώς μια εικονογραφημένη ιστορία. Οι «θεματικές» κυρίως φωτογραφίες είναι ψηφίδες ιστορίας που, αν τις συναρμολογήσεις, δημιουργείς το μεγάλο έπος της. Έτσι και σε τούτο το λεύκωμα. Καθώς δεν πολιορκούνται ασφυκτικά από το λόγο ιστορούν και εξιστορούν τις χαρές, τα βάσανα, τις περιπέτειες ενός κόσμου πλάνητα Μιλούν από μόνες τους. "Αρθρώνουν" ένα λόγο λιτό και δωρικά λυρικό. Χωρίς φτιασίδια και ναρκισσισμούς.


Γάμος Ανδρέα Γερ. Καψάλη και Ιππολύτης Αναστ. Τσουμάνη - Γυφτόκαμπος Ζαγορίου - 1937



Εν αρχή, λοιπόν, η εικόνα με την παραστατική της δύναμη. Τα πρόσωπα και τα πράγματα με φόντο το φυσικό περιβάλλον, ορισμένα από τις συνιστώσες του χρόνου και του χώρου. Οι άνθρωποι, άλλοτε ακινητοποιημένοι σχεδόν απολιθωμένοι, άλλοτε σε μια διαρκή κίνηση που προδίδει τον αγώνα και την τυράγνια τους. Αλλοτε στρέφουν με αμηχανία ή φιλαρέσκεια το πρόσωπο στο φακό, άλλοτε τον αγνοούν προσηλωμένοι στη δουλειά τους. Έτσι κι αλλιώς, όμως, η φωτογραφία είναι μια διαδικασία δικαιοσύνης μέσα στο χρόνο. Παλιότερα τα πορτρέτα της ζωγραφικής επιβάλανε ένα καθεστώς ανισότητας στις αναμνήσεις΄ η φωτογραφία ήλθε να καθιερώσει την ισονομία. Και οι φτωχοί και οι πλάνητες αποχτούσαν δικαίωμα στη θύμηση και στη μνημείωση. Εδώ και κάποιους αιώνες ετούτο το δικαίωμα το είχε μόνο η αριστοκρατία του ξίφους και του χρήματος. Γι'αυτό και οι πινακοθήκες είναι γεμάτες πορτρέτα με βασιλιάδες και βασίλισσες, βασιλόπουλα και βασιλοπούλες Σαν τα παραμύθια της γιαγιάς. Μόνο κάνας ζωγράφος «σημαδιακός κι αταίριαστος» έστρεφε το βλέμμα του και στους ταπεινούς. Σαν τον Δομήνικο Θεοτοκόπουλο, ας πούμε, που πλαισίωνε τα κεντρικά του θέματα με τις φυσιογνω­μίες των ταπεινών και καταφρονεμένων. Σ' αυτές τις φυσιογνωμίες η δύναμη της ψυχής, η αγωνία, ο φόβος η θλίψη ή η καρτερικότητα, όλα συγκεντρώνονται στο πρόσωπο και, προπάντων, στο βλέμμα τους.


Ο Δημητράκης Αθ. Κάτσενος και ο Νίκος (Κολιός) Πέτρου Μάστορας καβάλα στα μπινέκια τους - Φλαμπουράρι Ζαγορίου – Αρχές δεκαετίας 1920




Η φωτογραφία, λοιπόν, ήρθε να επιβάλει ένα καθεστώς «δημοκρατίας» στην προαιώνια επιθυμία του ανθρώπου να κερδίσει ένα μερίδιο αθανασίας. Όσο κι αν έχει αναχθεί από τεχνική σε τέχνη, όσο κι αν ο φωτογράφος παίζει με τις φωτοσκιάσεις τις οπτικές γωνίες, τις ακμές, τα ανφάς και τα προφίλ, παραμένει μια διαδικασία ρεαλιστική. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι οι θεωρητικοί της λογοτεχνίας χαρακτήρισαν το ρεαλισμό φωτογραφική σχολή. Κομμάτια ατόφια της πραγματικότητας διασώζει.



Ο Χαράλαμπος Θεοδ. Γόγολος (Θοδωράκης) τσοπάνος με την κάπα του και τη σιδερένια κλίτσα του - Σκαμνέλι Ζαγορίου - 1955



Όλα τα στάδια της δημιουργίας του λευκώματος, από την κύηση ώς τον τοκετό του, παρασταίνουν το θαύμα της αναβίωσης ενός κόσμου που ανήκει οριστικά στο παρελθόν. Στην αρχή ένας σωρός παλιοκαιρισμένες φωτογραφίες. Πολλές είχαν εκείνο το αλλόκοτο καφετί χρώμα από την πολυκαιρία και τον καπνό, καθώς ήταν κρεμασμένες κοντά στον «μπουχαρή». Τα πρόσωπα τυλιγμένα σε μια θαμπάδα παράξενη, τα βλέμματα σβησμένα, σαν να βυθίζονται σιγά - σιγά κι απελπισμένα στα θολά νερά της λήθης. Άλλες πάλι τσακισμένες ή σκισμένες Ένα πρόσωπο εδώ, ένα κορμί σπαραγμένο παρέκει. Σαν τα σπασμένα αγάλματα της αρχαιότητας. Ίχνη παρουσίας σ' ένα ευρύ φάσμα απουσίας κινητοποιούν τη λειτουργία της φαντασίας να συμπληρώσει τα κενά. Αυτά τα κομμάτια, συναρμολογημένα με αγάπη και γνώση, αφηγούνται αδρά την περιπέτεια μιας κοινωνικής ομάδας, εκείνης των Σαρακατσαναίων, μέσα στο χώρο και τον χρόνο. Η φωτο­γραφία κρεμασμένη, είτε κοντά στο τζάκι του αγροτόσπιτου, είτε σε περίοπτη θέση στα σύγχρονα λουσάτα σαλόνια, δένει το παρόν με το παρελθόν. Κρατά άκοπο το νήμα της ιστορικής συνέχειας.


Γυναίκες της σαρακατσάνικης στάνης στη θέση «Πλίνος» - Λάιστα Ζαγορίου - 1936



Συνολικά αυτό το φωτογραφικό υλικό καλύπτει επαρκώς το σαρακατσάνικο βίο από τα τέλη του 19ου αιώνα ώς το τέλος της δεκαετίας του '60. Μια χρονική έκταση κοντά στα τρία τέταρτα του αιώνα. Ένα διά­στημα πυκνό σε γεγονότα και ουσιαστικές αλλαγές που οδήγησαν στο τέλος της νομαδικής ζυης των Σαρακατσαναίων και στην πλήρη ενσωμάτωση τους στην υπόλοιπη ελληνική κοινωνία.


Γυναίκες απο τις στάνες Τσουμαναίων – Βαγγελαίων φορτωμένες με τις βαρέλες φερνουν νερό - Τσεπέλοβο Ζαγορίου, 1936 – Φωτ. C. Hoeg



Αυτό το υλικό κατατάσσεται σε εννιά θεματικές ενότητες με κριτήρια τις ασχολίες, την οικογενειακή δομή και τις κοινωνικές εκδηλώσεις των Σαρακατσαναίων. Οι φωτογραφίες κατά κανόνα, ταξινομούνται με βάση την παλαιότητα τους. Η κατάταξη αυτή διευκολύνει ποικιλότροπα τον αναγνώστη και, κυρίως τον μελετητή του λευκώματος. Έχει στα χέρια του ένα παραστατικό υλικό που παρουσιάζει έναν σχετικά «κλειστό βίο» μιας εθνοτικής ομάδας στην εξέλιξη του. Οι μεταβολές, στο εσωτερικό αυτού του βίου και στις σχέσεις του με την ευρύτερη κοινωνία, αργόσυρτες παλαιότερα, ταχύτατες στο τέλος, μαρτυρούν την επίδραση που άσκησαν στους Σαρακατσαναίους οι αντίστοιχα ραγδαίες αλλαγές των ιστορικών συνθηκών τον αιώνα που πέρασε στον τόπο μας. Ένα χτυπητό παράδειγμα είναι η εξέλιξη στο θέμα της ενδυμασίας. Η επίσημη ανδρι­κή ενδυμασία που μέχρι το 1920 αποτελείται από την κλασική φουστανέλα, το πισλί, το άσπρο πουκάμισο και την κοντόκαπα, αντικαθίσταται από την άσπρη μπουραζάνα, το απλό αμάνικο γιλέκο και, λίγο αργότερα (δεκαετία του '30), η κοντόκαπα αντικαθίσταται από το μαύρο μάλλινο σακάκι. Την ίδια περίοδο παρατη­ρούμε και μια «υποχώρηση» στη μόδα του μεσοπολέμου, την χρήση της «γκιλότας», που γρήγορα αντικα­θίσταται από το μαύρο μάλλινο παντελόνι. Οι αλλαγές στη γυναικεία ενδυμασία είναι μάλλον πιο αργές. Η γυναίκα προτιμά τα «μαύρα», τα σκοτεινά δηλαδή χρώματα. Έτσι το μάλλινο μαύρο φουστάνι με τις δίπλες (τσάκ'τσες) και τα άσπρα «χράδια» (ρίγες) διατηρήθηκε μέχρι την κατάργηση της παραδοσιακής σαρακα­τσάνικης ενδυμασίας (δεκαετία του '60). Κάποιες μεταβολές στα άλλα τμήματα της ενδυμασίας παρατηρού­με γύρω στο 1920. Το φαρδομάνικο άσπρο πουκάμισο και το γιλέκο (γκουζιόκι) αντικαθίσταται από την τραχηλιά (ποδιά) και την «κάπα». Τη δεκαετία του '40 άρχισε να εγκαταλείπεται το «σιγκούνι» και εκείνη του ’50 φορέθηκε μπροστά από το φουστάνι βαμβακερή ποδιά του εμπορίου.



Φαγητό βοσκών (τσοπαναραίων) στο «ξεχ(ι)νοπωριό» - Θωμάς Γ. Καλές και Νίκος Περ. Ντέτσικας - Μιτσικέλι - 1952



Δεν είναι μόνο το θέμα της ενδυμασίας. Ο προσεχτικός μελετητής πολλά έχει να αποκομίσει, αν εντρυφήσει στις λεπτομέρειες, σχετικά με την υλική και κοινωνική ζωή των Σαρακατσαναίων. Οι σχέσεις τους με τα ζωντανά, οι ασχολίες τους, (ανδρικές, γυναικείες και παιδικές), οι μετακινήσεις τους. Βοσκή, κούρος, άρμεγμα, τυροκομική, αργαλειός, γνέσιμο, κέντημα κτλ., όλα ζωντανεύουν μέσα από οπτικό υλικό των φωτογρα­φιών. Οι οικογενειακές φωτογραφίες, λόγου χάρη, ή ευρύτερα οι φωτογραφίες που απεικονίζουν σύνολα συγγενικά (σόι, φάρα κτλ.) παρουσιάζουν ξεχωριστό ενδιαφέρον καθώς αναδεικνύουν τη δομή της σαρα­κατσάνικης οικογένειας. Στις φωτογραφίες αυτές, κατά κανόνα, ο γηραιότερος (πάτερ φαμίλιας) κατέχει το κέντρο του πλάνου και ακολουθούν ιεραρχικά οι υπόλοιποι. Η θέση των μελών της εκτεταμένης οικογένειας στο φωτογραφικό πλαίσιο, συνειδητά ή ασύνειδα, προδίδει και την ιεραρχική σχέση των ρόλων.



Γάμος Μήτσιου Γ. Καραγιάννη και Θεοδώρας Γιάννη Κουμπή. - Ο γαμπρός είναι με τη φουστανέλα μπροστά απο το φλάμπουρα και δεξιά η νύφη. - «Μπιντιλάγια» Βραδέτου Ζαγορίου - 1925


Ετιπλέον παρακολουθεί κανείς τη συμπεριφορά των εικονιζόμενων σε σχέση με το φωτογραφικό φακό. Στις παλιότερες φωτογραφίες παρατηρούμε μια αδέξια στάση των προσώπων στο φωτογραφικό πλάνο. Σταυρωμένα χέρια, αμήχανα βλέμματα, ακαμψία στην τοποθέτηση του σώματος. Η έκπληξη μπροστά στο καινούργιο που ήταν τότε η φωτογραφική μηχανή. Σταδιακά, όσο προχωρούμε προς τις νεότερες φωτογρα­φήσεις, εξοικειώνονται με το φακό και αρχίζουν δειλά - δειλά να «ποζάρουν». Ανακαλύπτεις τώρα, ιδιαίτερα στις νεαρές γυναίκες, ίχνη φιλαρέσκειας ανάμεικτα με ένα σταθερό αίσθημα συστολής. Η ανθηρή νιότη που δεν μπορεί να κρυφτεί κάτω από την βαριά παραδοσιακή ενδυμασία. Δίπλα τους τα σκαμμένα πρόσωπα των γερόντων συλλογισμένα. Λεηλατημένα απ'το χρόνο και τον καθημερινό μόχθο, προδίδουν συσσωρευ­μένη πείρα και υπομονή. Ξεχωριστή, όμως, εντύπωση προκαλούν τα μάτια και τα χέρια των ώριμων γυναικών. Στα μάτια μια αδιόρατη θλίψη και μια αίσθηση καρτερικότητας. Τα χέρια σταυρωμένα σε μια στάση που. ωστόσο, προδίδει ετοιμότητα. Έτοιμες να αδράξουν τη ρόκα και το κέντημα. Λένε ότι ο ανθρώπινος πολιτισμός είναι ο πολιτισμός των χεριών και δεν έχουν άδικο. Ποιος είπε πως η εικόνα δεν αποπνέει το ήθος του εικονιζόμενου; Πάνω απ' όλα το φωτογραφικό λεύκωμα είναι μια «παράσταση» του ήθους των ανθρώ­πων, για όποιον διαβάζει πίσω από τις πόζες και την επιφάνεια των εικόνων. Ίσως τότε να ανακαλύπταμε το νόημα της τρυφερής αυστηρότητας και της λιτής περηφάνιας του άντρα. Την αξιοπρέπεια, την καρτερικό­τητα και τον ουσιαστικό συναισθηματισμό της γυναίκας.


Θεόδωρος Γ. Γόγολος
Φιλόλογος


Κοπάδι στο Πάπιγκο Ζαγορίου (Ραιδόβολη) - 1955 - Φωτογραφία Κώστα Μπαλάφα




Πληροφορίες για τη διάθεση του Λευκώματος στα τηλέφωνα :

2 1 0 5 2 4 0 7 7 7
6 9 3 7 4 2 6 5 8 1


ΣΧΟΛΙΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ

Γιώργος Κολοβός: Είναι φανερό οτι και αυτή η θαυμάσια έκδοση οφείλεται στην επίπονη και συγκροτημένη προσπάθεια ορισμένων ικανών ανθρώπων, η προσφορά των οποίων ειναι γνωστή σε όλους μας. Πολλά συγχαρητήρια.


Γιάννης Πιστόλας: Για άλλη μια φορά η "ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ.." γράφει την ιστορία των Σαρακατσαναίων. Χωρίς κομπασμούς η αγάπη για τη διάσωση,διατήρηση και διάδοση της παράδοσης γίνεται πραγματικότητα - πολύ απλά!

ΚΛΕΙΩ ΧΑΣΑΚΗ: ΕΝΑ ΜΕΓΑΛΟ ΜΠΡΑΒΟ....ΕΙΜΑΙ ΠΟΛΥ ΠΕΡΗΦΑΝΗ ΠΟΥ ΕΙΜΑΙ ΣΑΡΑΚΑΤΣΑΝΑ....!!!!

Πάνος Κατσαρός: Σπανιες φωτογραφιες - μπραβο και παλι μπραβο.